ORHAN
PAMUK (1952- )
Văn Hào Thổ Nhĩ Kỳ Lãnh Giải Thưởng Nobel Văn Chương Năm 2006
http://www.dslamvien.com/2022/02/orhan-pamuk-1952-van-hao-tho-nhi-ky.html
Phạm Văn Tuấn
(Đặc San Lâm Viên)
Vào ngày 12 tháng 10 năm 2006, Giải Thưởng Nobel Văn Chương đã được trao tặng cho Nhà Văn Orhan Pamuk, người Thổ Nhĩ Kỳ, bởi vì tác giả đã mô tả các tác động qua lại rất phức tạp giữa các giá trị cổ truyền của đạo Hồi và thế giới phương tây. Văn Hào Orhan Pamuk là nhân vật Thổ Nhĩ Kỳ đầu tiên nhận được danh dự kể trên.
Các công trình văn học của ông Pamuk thuộc về loại
văn chương hậu hiện đại (post-modern literature). Orhan Pamuk là một trong các
nhà văn hàng đầu của nước Thổ Nhĩ kỳ và các tác phẩm của ông đã được chuyển
dịch sang hơn 40 ngôn ngữ. Ông Pamuk đã nhận được rất nhiều giải thưởng văn
chương quốc gia và quốc tế. Nhà văn này rất nổi danh trong nước sau vụ án hình
sự (criminal case) vào năm 2005 rồi sau đó, danh tiếng của ông đã lan tràn và
lớn mạnh trên khắp thế giới.
I/ Cuộc Đời Của Văn Hào Orhan Pamuk.
Orhan Pamuk chào đời tại thành phố
Vào tuổi 15, Orhan Pamuk ưa thích học vẽ và có lúc
chàng thiếu niên này muốn trở thành một nghệ sĩ, nhưng do áp lực gia đình,
Pamuk đã theo học trường Đại Học Kỹ Thuật (the Istanbul University School of
Technology). Tại nơi đây, Pamuk theo ngành Kiến Trúc (architecture) nhưng đã
không tốt nghiệp. Sau đó, Orhan Pamuk chuyển sang theo học Viện Báo Chí (the
Năm 1982, Orhan Pamuk kết hôn với cô Aylin Turegen,
một nhà sử học, nhưng họ đã ly dị nhau vào năm 2001. Họ có một con gái tên là
Ruya, theo tiếng Thổ Nhĩ Kỳ có nghĩa là «Giấc
Mơ». Ông Pamuk có một người anh tên là Sevket Pamuk, là một nhà sử học,
giảng dạy tại Đại Học Bogazici ở Istanbul và tác giả Pamuk đôi khi cũng nói tới
người anh này qua một nhân vật hư cấu trong vài tác phẩm.
Từ năm 1985 tới năm 1988, nhà văn Orhan Pamuk đã là
học giả thỉnh giảng (a visiting scholar) tại trường Đại Học Columbia của Hoa Kỳ
và đôi khi ông cũng giảng dạy tại trường Đại Học
II/ Các Công Trình Văn Học Của Nhà Văn
Orhan Pamuk.
Orhan Pamuk bắt đầu viết văn đều đặn từ năm 1974.
Cuốn tiểu thuyết đầu tiên của ông có tên là «Cevdet và các Con Trai», đã kể lại câu chuyện của ba thế hệ của một
gia đình giàu sang, sinh sống trong khu vực Nisantasi của thành phố
có tên là «Cevdet và các Con Trai»
Cuốn tiểu thuyết thứ hai của Orhan Pamuk tên là «Căn Nhà Yên Lặng» (The Silent House = Sessiz Ev, 1983) là một câu chuyện về xung đột thế hệ được kể từ 5 quan điểm khác nhau. Cuốn truyện này đã được nhiều nhà phê bình văn học chú ý, đoạt Giải Thưởng Tiểu Thuyết Madarali năm 1984 (the 1984 Madarali Novel Prize) và do công cuộc chuyển ngữ sang tiếng Pháp, cũng đã mang lại cho tác giả Phần Thưởng Khám Phá Châu Âu Năm 1991 (Le 1991 Prix de la Découverte Européenne).
Trong cuốn tiểu thuyết lịch sử «Lâu Đài Trắng» (The White Castle = Beyaz Kale, 1985), nhà văn Pamuk
đã không viết theo truyền thống hiện thực. Khung cảnh của cuốn truyện được đặt
vào thành phố Constantinople thuộc thế kỷ 17 và người kể truyện là một học giả
người Ý trẻ tuổi, đã bị bán làm nô lệ cho một nhân vật Ottoman quyền thế, tên
là Hoja. Sự việc bất ngờ và ngạc nhiên đã tới, khi Hoja lại muốn học hỏi mọi
điều hiểu biết về thế giới phương tây. Hoja đã trở nên người học trò của kẻ nô
lệ bác học, để rồi trở thành con người bắt chước bậc thầy của mình.
Nhà phê bình văn học John Updike khi viết về cuốn
tiểu thuyết này trên tờ báo The New Yorker, đã nói rằng sự tương tác giữa Đông
và Tây, giữa niềm tin định mệnh và nền khoa học đang tiến lên, đã khiến cho
nhiều người phải đặt lại câu hỏi về bản dạng (identity) của nhân vật, của địa
phương...
Vào năm 1990, Giải Thưởng Độc Lập dành cho Các Truyện
Hư Cấu Ngoại Quốc (the 1990 Independent Award for Foreign Fiction) đã được trao
về cho Orhan Pamuk và danh tiếng của nhà văn này đã lan truyền ra nhiều nước
ngoài. Bài viết «Điểm Sách» của tờ
báo New York Times (the New York Time Book Review) đã xác nhận rằng «Orhan Pamuk là một ngôi sao đang lên»,
và từ nay, nhà văn này bắt đầu chuyển cách viết văn của thời ban đầu theo
trường phái tự nhiên (naturalism) sang kỹ thuật hậu hiện đại (post-modern
techniques).
(The Black Book = Kara Kitap, 1990)
Năm 1988, Orhan Pamuk là Giáo Sư Thỉnh Giảng (visiting fellow) của Chương Trình Viết Văn Quốc Tế (International Writing Program) của trường Đại Học Iowa, rồi sau đó, ông qua cư ngụ trong trường Đại Học Columbia. Tại nơi này, Pamuk bắt đầu viết nửa đầu cuốn tiểu thuyết «Cuốn Sách Đen» (The Black Book = Kara Kitap, 1990) trong đó tác giả quay trở lại thành phố Istanbul tân tiến và tác phẩm kể trên đã trình bày một chuyện bí mật, các chuyện kể phức tạp, các nghịch lý của điều bí ẩn Sofi, mê cung Borgesian cùng các chuyện nhỏ hư cấu khác. Orhan Pamuk đã quan sát, nhận xét, suy nghĩ về thành phố Istanbul của mình, giống như Văn Hào James Joyce đối với thành phố Dublin hay Văn Hào Gunter Grass đối với thành phố Danzig.
Do các đặc tính phức tạp và phong phú, cuốn tiểu
thuyết «Cuốn Sách Đen» đã trở nên một
tác phẩm phổ biến nhất nhưng cũng gây nên nhiều tranh cãi nhất trong nền Văn
Học Thổ Nhĩ Kỳ. Năm 1992, Orhan Pamuk đã viết kịch bản cho cuốn phim «Bộ Mặt Bí Mật» (Secret Face = Gizli Yuz)
căn cứ vào cuốn tiểu thuyết «Cuốn Sách
Đen» và cuốn phim đã do nhà đạo diễn danh tiếng Omer Kavur thực hiện.
Tác phẩm thứ tư của Orhan Pamuk là cuốn tiểu thuyết «Cuộc Đời Mới» (The New Life = Yeni
Hayat, 1995), đề cập tới sự ám ảnh (obsession) và một quan niệm sai nhầm về hiện
thực (reality) do các lời viết. Người kể chuyện là một thanh niên trẻ, bắt đầu
cuộc hành trình trên các con đường của đất nước, rồi sau đó đã phải đối diện
với nhiều hoàn cảnh châm biếm.
Từ khi được xuất bản vào năm 1995, cuốn tiểu thuyết «Cuộc Đời Mới» này đã gây nên cuộc xúc
động của quần chúng và đã trở thành tác phẩm bán chạy nhanh nhất trong lịch sử
của xứ Thổ Nhĩ Kỳ. Cũng vào thời gian này, Orhan Pamuk đã đứng lên, kêu gọi
công việc ủng hộ các quyền tự do chính trị của sắc dân Kurd. Ông đã cùng với
các tác giả khác, viết ra các bài bình luận để chỉ trích chính quyền Thổ Nhĩ Kỳ
trong cách đối xử với giống người Kurd, rồi qua năm 1999, Orhan Pamuk cho xuất
bản cuốn truyện «Các Màu Sắc Khác»
(The Other Colors = Oteki Renkler).
Một tác phẩm khác của Orhan Pamuk viết vào năm 1998,
có tên là «Tên Tôi là Màu Đỏ» (My
Name is Red = Benim Adim Kirmizi) cũng đã là một thành công lớn tại xứ Thổ Nhĩ
Kỳ, với 85,000 ấn bản được bán hết trong 3 tuần lễ. Cốt truyện chứa đựng cuộc
sát nhân bí mật diễn ra tại Istanbul vào thế kỷ 16 và các nhân vật kể truyện đã
thay đổi từ chương này qua chương khác, trong số này có cả cái cây, con chó...
và người đọc đã nghe được tiếng nói bất ngờ từ xác chết của một người bị giết,
từ một đồng tiền, từ nhiều chủ đề hội họa và từ màu đỏ.
(My Name is Red = Benim Adim Kirmizi)
Cuốn tiểu thuyết đã pha trộn nhiều thứ: sự bí mật, chuyện tình lãng mạn cùng các bài toán triết học rắc rối..., tất cả đã mở cửa vào thời kỳ của Vua Hồi Giáo Murat III trong 9 ngày tuyết phủ mùa đông tại Istanbul vào năm 1591. Trong cuốn truyện, người bị giết đã kể lại rằng: «Tôi chẳng là gì cả, mà bây giờ chỉ là một xác chết nằm dưới đáy giếng», và người bị giết này đã vi phạm các lời giảng dạy của đạo Hồi do tạo nên một thứ nghệ thuật tượng hình (figurative art). Cuốn tiểu thuyết «Tên Tôi là Màu Đỏ» đã dẫn dắt người đọc tới các kinh nghiệm căng thẳng giữa phương Đông và phương Tây do một thứ toàn cảnh khẩn cấp và căng thẳng.
Tác phẩm «Tên
Tôi là Màu Đỏ» đã được chuyển dịch sang 24 ngôn ngữ và đoạt được vào năm
2003 phần thưởng văn chương quốc tế có giá trị cao nhất: Phần Thưởng IMPAC
Dublin (The IMPAC Dublin Award).
Cuốn tiểu
thuyết «Tuyết» (Snow) của nhà văn
Orhan Pamuk không những là một thành công về kể chuyện, mà còn là cuốn sách
đáng đọc chính của thời đại chúng ta (Margaret Atwood).
Cuốn tiểu thuyết gần đây nhất của nhà văn Orhan Pamuk
là cuốn «Tuyết» (Snow = Kar), xuất
bản năm 2002, được Maureen Freely dịch sang tiếng Anh vào năm 2004. Đây là cuốn
truyện của tác giả mang đặc tính chính trị nhất cho tới nay. Tác phẩm đã tóm
lược rất nhiều căng thẳng (tensions) chính trị và văn hóa của xứ sở Thổ Nhĩ Kỳ
hiện nay, được diễn tả xẩy ra trong một ít ngày tuyết phủ tại một thị trấn nhỏ
và cuốn truyện đã phối hợp một cách thành công sự khôi hài, tính bí ẩn, các
bình luận xã hội và một niềm thông cảm sâu xa đối với các nhân vật.
Nhân vật chính trong truyện là một nhà thơ và cũng là
một người tị nạn chính trị, tên là Ka, đã trải qua 12 năm sinh sống tại nước
Đức. Một người bạn của Ka cư ngụ tại thành phố Istanbul và làm việc cho một tờ
báo, đã khuyên anh chàng Ka nên tới thị trấn Kars, gần biên giới phía đông của
nước Thổ Nhĩ Kỳ, để điều tra như là một nhà báo đi tìm sự thật, bởi vì tại địa
phương nhỏ bé này, một số phụ nữ trẻ đã bị giết, họ đã bị cấm đội loại khăn
chùm đầu tại các trường học. Phóng viên Ka đã phỏng vấn các cư dân và tìm hiểu
nguyên do các vụ giết người đang gây tranh luận trong số các dân theo đạo Hồi,
bởi vì sát nhân là một tội bị tôn giáo cấm đoán. Phóng viên Ka cũng gặp lại
Ipek, người yêu cũ của thời niên thiếu. Thế rồi tuyết trắng đã bao phủ thị trấn
Cuốn tiểu thuyết «Tuyết»
đã khai thác sự xung đột giữa thể chế Hồi Giáo và thể chế Phương Tây tại xứ Thổ
Nhĩ Kỳ hiện nay. Tác giả Margaret Atwood, người Canada, trên tờ báo The New
York Times ra ngày 15/8/2004, đã nói rằng «cuốn
tiểu thuyết thứ bẩy này của nhà văn Orhan Pamuk không những là một thành công
về kể chuyện, mà còn là cuốn sách đáng đọc chính của thời đại chúng ta» và
tờ báo kể trên đã liệt kê tác phẩm «Tuyết»
(Snow) là một trong mười cuốn sách hạng nhất của năm 2004 (one of its Ten Best
Books of 2004). Vào năm 2005, Orhan Pamuk đã nhận được giải thưởng uy tín
Medicis (the prestigious Medicis Prize) do tác phẩm kể trên.
Tại xứ sở Thổ Nhĩ Kỳ, Orhan Pamuk đã trở thành nhà
văn danh tiếng rất lớn nhưng ông cũng bị người ta tố cáo là đã khai thác các
chủ đề tôn giáo và lịch sử để làm hài lòng các độc giả phương tây. Năm 1998,
Orhan Pamuk đã từ chối danh dự rất uy tín, đó là một nghệ sĩ quốc gia (a state
artist) và ông đã nói rằng «tôi không
biết tại sao người ta đã cố tình tặng tôi phần thưởng đó».
Năm 2005, nhà văn Orhan Pamuk được trao Giải Thưởng
Hòa Bình của Ngành Mậu Dịch Sách Tiếng Đức (The Peace Prize of the German Book
Trade), trị giá E$ 25,000 đồng Euros, vì công trình văn học của ông, nhờ đó «Châu Âu và nước Thổ Nhĩ Kỳ theo đạo Hồi đã
tìm được một nơi cho cả hai». Đây là giải thưởng uy tín nhất được trao tặng
tại Nhà Thờ Paul của thành phố
Trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 2 năm 2005 của Tạp
Chí Thụy Sĩ Das Magazin, nhà văn Pamuk đã nói tới vụ tàn sát, diệt chủng, xẩy
ra trong các năm 1915-17 tại miền đất Anatolia: «Có 30,000 người Kurds và 1 triệu người Armenians đã bị giết trên vùng
này và không ai dám nói tới sự việc này, ngoại trừ tôi».
Sau khi cuộc phỏng vấn được phổ biến, nhà văn Pamuk
đã gặp phải một phong trào căm thù khiến cho ông phải trốn ra khỏi xứ. Ông trở
lại nước Thổ Nhĩ Kỳ vào gần cuối năm 2005 rồi bị 2 luật sư cực hữu (ultra-nationalist)
kiện ra tòa vì lời tuyên bố kể trên. Nhà văn Orhan Pamuk nói rằng ông chỉ muốn
bảo vệ quyền tự do ngôn luận (freedom of speech) và «chúng ta có thể nói về quá khứ».
Cuộc khởi tố bắt đầu vào tháng 10/2005 và ông Pamuk
vẫn xác nhận nhân dịp lễ trao giải thưởng tại nước Đức: «Tôi lặp lại, tôi đã nói lớn tiếng rằng một triệu người Armenians và
30,000 người Kurds đã bị giết tại xứ Thổ Nhĩ Kỳ».
Vụ kết án nhà văn Orhan Pamuk kể trên đã gây nên các
vụ phản đối kịch liệt trên thế giới. Ngày 30/11/2005, Quốc Hội Châu Âu công bố
sẽ gửi một phái đoàn 5 nhân viên dẫn đầu bởi ông Camiel Eurlings, tới quan sát
vụ xét xử, còn ông Ủy Viên Olli Rehn của Quốc Hội Châu Âu nói rằng vụ kết án
ông Pamuk sẽ là một loại giấy thử (a litmus test) để cứu xét việc nước Thổ Nhĩ
Kỳ gia nhập Cộng Đồng Châu Âu.
Các đoàn thể khác như Hội Ân Xá Quốc Tế (Amnesty
International), Trung Tâm Văn Bút Hoa Kỳ (PEN American Center) và Đại Hội Châu
Âu về Nhân Quyền (The European Convention on Human Rights) cũng lên tiếng ủng
hộ nhà văn Pamuk và coi quyền tự do ngôn luận của nhà văn này là chính đáng.
Đồng thời vào ngày 13/12/2005, 8 Văn Hào danh tiếng trên thế giới là các ông
José Saramango, Gabriel Garcia Márquez, Gunter Grass, Umberto Eco, Carlos
Fuentes, Juan Goytisolo, John Updike và Mario Vargas Llosa, cũng ủng hộ nhà văn
Orhan Pamuk và coi việc kết tội là một vi phạm vào các nhân quyền.
Cuối cùng vào ngày 16/12/2005, Bộ Tư Pháp Thổ Nhĩ Kỳ
đã công bố việc xét xử không hợp lệ rồi qua ngày 29/12/2005, các công tố viên
đã hủy bỏ vụ kiện, mặc dù một số người vẫn cho rằng đây là vụ «làm ô danh xứ Thổ Nhĩ Kỳ» (insulting
Turkishness).
Các tiểu thuyết của nhà văn Orhan Pamuk đã mang đặc
tính về sự lẫn lộn (confusion) hay sự đánh mất bản dạng (loss of identity) do
nhiều xung đột giữa các giá trị của châu Âu và của đạo Hồi. Những xung đột này
thường khi chưa được giải quyết, và các tác phẩm đã bao gồm bên trong các cốt
truyện phức tạp, nhiều mưu đồ và các nhân vật có các chiều sâu đáng kể. Các
sáng tác của Orhan Pamuk đã đề cập tới các căng thẳng sâu xa giữa phương Đông
và phương Tây, giữa tập quán và thế tục, đã khiến cho người đọc bị ám ảnh, phải
tranh luận, giống như trong bộ môn nghệ thuật sáng tạo là Hội Họa.
Vào ngày 12 tháng 10 năm 2006, Hàn Lâm Viện Thụy Điển
đã trao tặng Văn Hào Orhan Pamuk Giải Thưởng Nobel Văn Chương, bởi vì «trong việc đi tìm kiếm thứ tâm hồn u buồn
của thành phố sinh trưởng, tác giả Pamuk đã tìm thấy các dấu hiệu mới của sự va
chạm và sự ràng buộc của các nền văn hóa».
Phạm Văn Tuấn
(Đặc San Lâm Viên)
Tài liệu tham khảo: Wikipedia.org.; Britannica
Encyclopedia.
https://en.wikipedia.org/wiki/Orhan_Pamuk
No comments:
Post a Comment