Nhìn Lại Thế Kỷ Thứ 20

 

 

Nhìn Lại Thế Kỷ Thứ 20

 

Chúng ta đang ở vào năm thứ 18 của Thế Kỷ 21 và chỉ còn 82 năm nữa nhân loại sẽ bước vào Thế Kỷ 22.  Có rất nhiều biến động của thế kỷ trước mà chúng ta đã quên mất rồi. Nhân dịp về hưu rảnh rỗi tôi lục lại cuốn Biên Niên Sử Thế Kỷ 20 (Chronicle of the 20th Century) để xem nhân loại phát minh ra những gì, chịu những thống khổ, những vui buồn như thế nào và có bao nhiêu cuộc chiến tranh giữa các đế quốc.

Sự thực phũ phàng của 118 năm qua là, một quốc gia tuy nhỏ bé nhưng có vũ khí tối tân và bộ máy quân sự khổng lồ vẫn có thể bá chủ thế giới và biến các quốc gia to rộng gấp mười lần mình thành nô lệ. Do đó muốn tồn tại trong độc lập, ngoài phát triển kinh tế, văn hóa, khoa học, lúc nào cũng phải tăng cường binh bị, vũ khí cho kịp đà tiến triển của nhân loại. Sách lược ngoại giao cũng là một vũ khí nhưng sức mạnh quân sự của một quốc gia là loại vũ khí vững chắc nhất.

Và lịch sử cũng cho thấy khi một chế độ, một chính phủ thua trận trước quân ngoại bang, thường bị lật đổ, thay thế bởi một chính phủ khác hay một thể chế khác ngoại trừ trường hợp duy nhất là Nhật Bản. Trong cuộc tranh chấp thành lập một chính quyền mới hay một thể chế mới, nếu một phe nào đó không đủ mạnh, đất nước sẽ lao vào một cuộc nội chiến thảm khốc và có thể chia cắt lãnh thổ. Chẳng hạn như sau khi Nga Hoàng thua trận, chế độ quân chủ bị lật đổ và đưa tới cuộc nội chiến giữa Hồng Quân và Bạch Quân khiến từ 7-12 triệu người chết. Trường hợp của Đức cũng vậy.

 Tổng kết của Thế Kỷ 20: Thế Chiến I mười triệu người chết, Thế Chiến II 55 triệu người chết! Chiến thuật được các vị tướng của cả hai bên ưa chuộng là “chiến thuật biển người” tràn lên với quân số áp đảo, cho nên số thương vong của cả hai bên rất cao.

Lịch sử cũng cho thấy chiến thuật đánh bom khủng bố do người Ái Nhĩ Lan sáng tạo ra rồi người Do Thái bắt chước để chống lại người Anh sau Đệ II Thế Chiến, rồi người Hồi Giáo bắt chước theo.

Ngày 16/3/1917 Nga Hoàng thoái vị và trao quyền cho cách mạng. Khuôn mặt nổi bật của cuộc cách mạng là Alexander Kerensky- một thành viên của Quốc Hội (Duma) và ít có liên hệ gì tới phong trào Bolsheviks. Ngày 30/9/1917 Nga Hoàng và gia đình được chính phủ lâm thời đưa đi Siberia nói là để phòng  ngừa Bolshevik. Như vậy không phải người Cộng Sản Bolshevik  đầy Nga Hoàng đi Siberia.

Có hai thời điểm cần ghi nhớ liên quan đến vận mệnh Đông Dương: Ngày 22/6/1940 Pháp ký thỏa ước đầu hàng Đức, cho nên ngày 27/7/1941 khi cả chục ngàn quân Nhật đổ bộ lên Sài Gòn mà Pháp không dám đề kháng. Vậy thì kể từ ngày này (27/7/1941) Pháp không còn làm chủ các thuộc địa Việt-Mên-Lào nữa mà đặt dưới quyền cai trị của Quân Phiệt Nhật.

Thế rồi khi Thế Chiến II chấm dứt, vào ngày 13/9/1945, “Theo Thỏa Hiệp Potsdam sau khi Thế Chiến II chấm dứt, 5000 quân Anh thuộc Sư Đoàn 20 Ấn Độ do Tướng Douglas Gracey tiến vào nam Đông Dương (Sài Gòn) để giải giới quân Nhật đầu hàng. Vào Tháng Tám, Hồ Chí Minh đã nắm được chính quyền ở Hà nội và tuyên bố thành lập nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa độc lập khỏi Thực Dân Pháp. Tuy nhiên Gracey (thay vì giải giới quân đội Nhật, giao chính quyền cho Việt Minh) lại căm ghét Việt Minh, tái vũ trang cho khoảng 1400 lính Pháp đã bị quân Nhật bắt làm tù binh. Hậu quả của việc này là bước đầu tái lập chế độ thuộc địa, tạo ra cuộc xung đột giữa Pháp và Việt Minh, đưa tới cuộc chiến đẫm máu kéo dài 9 năm với cuộc đầu hàng ô nhục của Pháp tại Điện Biên Phủ năm 1954.”

Trong thời kỳ Chiến Tranh Lạnh, tinh thần chống Cộng và chụp mũ Cộng Sản cuồng nhiệt ở nước Mỹ. Vào ngày 9/2/1950: Thượng Nghĩ Sĩ McCathy tung chiến dịch gọi là cộng sản xâm nhập vào chính quyền liên bang. McCathy nói rằng ông có trong tay danh sách 205 đảng viên Đảng Cộng Sản đang làm việc tại Bộ Ngoại Giao để nhào nặn chính sách của Hoa Kỳ nhưng không đưa ra được bằng chứng và cũng không công bố tên những ai trong danh sách. Từ đó chủ nghĩa chống Cộng và chụp mũ Cộng Sản ở Mỹ còn được gọi là Chủ Nghĩa McCathy. Thậm chí tài tử kiêm đạo diễn lừng danh thế giới Charlie Chaplin (Việt Nam quen gọi là Charlot) cũng bị coi là người ngoại quốc nguy hiểm vì nghi ngờ là Cộng Sản và bị trục xuất. Thế mới hay khi chiến tranh hay thù hận nổ ra, rất nhiều tư tưởng, hành động cực đoan, quá khích ra đời và thường được chấp nhận chẳng hạn như Đức Quốc Xã, Fascist Ý và Quân Phiệt Nhật.

Để cứu nước Anh trước nguy cơ tan rã trước sức tấn công của Đức Quốc Xã, Thủ Tướng Churchill đã đề nghị Anh-Mỹ thống nhất thành một quốc gia với một quốc tịch duy nhất. Rất may Hoa Kỳ không đồng ý. Nếu đồng ý, có thể bây giờ Anh chỉ còn là một tiểu bang của Hợp Chủng Quốc Anh-Hoa Kỳ. Tại sao dân Anh không lên án Churchill là bán nước?

Cuộc chiến tranh Việt Nam (The Vietnam War) đã được các sử gia biên soạn cuốn Biên Niên Sử chú ý vì siêu cường Hoa Kỳ đã gián tiếp lãnh đạo cuộc chiến từ năm 1950 (công nhận chính phủ Bảo Đại, viện trợ 80% chiến phí cho quân đội Pháp) và trực tiếp lãnh đạo từ năm 1954 (Viện trợ ồ ạt cho chính phủ Ngô Đình Diệm để xây dựng một tiền đồn chống Cộng) trong bối cảnh “Chiến Tranh Lạnh” khiến gây ảnh hưởng toàn cầu. Sau khi tổng kết vào năm 1988, số binh sĩ Mỹ chết tại Việt Nam còn lớn hơn số chết trong cuộc Chiến Tranh Triều Tiên (54,000 so với 58,000).

Cuộc Chiến Tranh Triều Tiên và Đệ II Thế Chiến không tạo một ảnh hưởng gì trên lịch sử và tâm lý nước Mỹ. Còn hệ quả và tranh luận về cuộc Chiến Tranh Việt Nam vẫn còn theo đuổi nước Mỹ cho tới ngày hôm nay và có lẽ mãi mãi sau này. Câu hỏi ray rứt và không có lời giải đáp là “Tại sao chúng ta (người Mỹ) thua?” Lỗi tại phản chiến Mỹ? Truyền thông bất công? Hay chiến lược sai lầm? Hay bản chất của cuộc chiến là sai lầm? Cho đến nay vẫn chưa có lời giải đáp hoàn hảo.

Ngoài ra vai trò của lính Nam Hàn và Thái Lan cũng rất quan trọng trong cuộc chiến Việt Nam mà ngày nay mới được bạch hóa. Tháng 9/1965, Tổng Thống Phác Chánh Hy của Nam Hàn gửi cả chục ngàn quân tham chiến tại Việt Nam. Tổng số quân Nam Hàn luân phiên chiến đấu tại Việt Nam lên tới 320,000, cao điểm đã có tới 50,000 lính Nam Hàn hiện diện trên chiến trường. Theo sử gia Kil J Yi (tốt nghiệp Tiến Sĩ State University of New Jersey), việc gửi quân như thế là để Hoa Thịnh Đốn tiếp tục duy trì số viện trợ khổng lồ đổ vào Nam Hàn.

Còn Thái Lan vào năm 1969 đã gửi 12,000 binh sĩ thuộc hai Sư Đoàn Queen’s Cobra và Black Panther tham chiến tại Việt Nam. Trước đó, Thái Lan đã cho Mỹ thiết lập 7 căn cứ không quân để yểm trợ cho cuộc chiến ở Lào và Việt Nam bao gồm Korat, Udon, Nakon Phanom, Ubbon, Khon Kaen, Utapao và Bangkok.

Trong Chiến Tranh Việt Nam, Trung Ương Tình Báo Hoa Kỳ (CIA) còn thành lập một hãng máy bay mang tên Air America với vỏ bọc bề ngoài là hãng máy bay tư nhân mà ở Sài Gòn lúc bấy giờ thỉnh thoảng chúng ta có thấy. Phi công và phi hành đoàn của Air Amerca là các cựu phi công, cựu chiến binh Hoa Kỳ. Họ thực hiện những chuyến bay rất nguy hiểm về ban đêm hoặc ban ngày nhưng có mây hay sương mù che phủ để dấu kín hành tung. Mục đích chính của Air America là vận chuyển vũ khí, lương thực, tiếp liệu, chiến cụ, tản thương cho những căn cứ bí mật ở Lào, Căm Bốt và cả ở Việt Nam.

Cuối cùng, một câu nói thời danh của các nhà đạo đức ngày 15/5/1921 mà chúng ta cần ghi nhớ và suy nghĩ, “Váy đàn bà càng ngắn, luân lý càng suy đồi” (Concern as skirt rise and moral decline).

Cuốn Chronicle of the 20th Century dày 1375 trang, khổ 23cm x 30cm do Longman, Anh Quốc xuất bản năm 1988 .

-14/8/1900: Bát Quốc Liên Quân với lực lượng 10,000 binh sĩ phá tan tuyến phòng thủ của triều đình Mãn Thanh và Nghĩa Hòa Đoàn, tiến vào Bắc Kinh, Từ Hy Thái Hậu đào thoát khỏi kinh thành.

-3/9/1900: Quân đội của Nga Hoàng thôn tính Mãn Châu (Manchuria).

-14/11/1900: Một khoa học gia người Áo lần đầu tiên khám phá ra ba nhóm máu khác nhau.

-26/2/1901: Các lãnh tụ của Nghĩa Hòa Đoàn bị hành quyết tại Bắc Kinh. Binh sĩ Nhật áp tải các nghĩa sĩ ra pháp trường trong khi đó binh sĩ của Hoa Kỳ, Pháp, Đức canh gác ở đường phố.

-9/9/1901: Danh họa Pháp Toulouse Lautrec qua đời ở tuổi 36, đoản mệnh cũng giống như nhạc sĩ Đặng Thế Phong của Việt Nam.

-10/12/1901: Giải thưởng Nobel lần đầu tiên được phát vào ngày hôm nay.

-28/6/1902: Hoa Kỳ trả cho một công ty người Pháp 40 triệu Mỹ Kim để lấy Kênh Đào Panama.

-29/9/1902: Nhà văn Pháp Emile Zola chết vì nghẹt khói tại nhà.

-8/5/1903: Danh họa Paul Gauguin qua đời tại Đảo Tahiti.

-8/9/1903: Quân đội Thổ đem 300,000 quân đàn áp một cuộc nổi dậy và tàn sát 50,000 người ở Bảo Gia Lợi.

-10/12/1903: Bà Marie Curie là phụ nữ đầu tiên được giải thưởng Nobel.

-10/2/1904: Cuộc tấn công bằng thủy lôi bất ngờ về đêm của Nhật tại Cảng Lữ Thuận (Port Arthur) đã phá hủy hoàn toàn một hạm đội của Nga.

-31/3/1904: Quân đội  Anh đã giết khoảng 300 người Tây Tạng khi người dân ngăn cản Phái Bộ Truyền Giáo Anh (British Mission).

-10/12/1904: Nhà sinh lý học người Nga Ivan Pavlov được giải thưởng Nobel vì thí nghiệm thành công con chó chảy nước dãi/nước miếng khi có tiếng chuông reo báo giờ ăn, dù không có đồ ăn.

22/1/1905: Lính của Nga hoàng nổ súng giết 500 người biểu tình ở Saint Petersburg trong đó có cả đàn bà và trẻ em.

-10/3/1905: 200, 000 lính của Nga Hoàng bị quân Nhật đánh tan tác tại Mãn Châu, tháo chạy bỏ lại cả trăm khẩu đại bác.

-28/5/1905: Hạm đội Nga tại Tsushima (Đối Mã) bị hải quân Nhật dưới sự điều khiển của Đô Đốc Togo tiêu diệt.

-3/7/1905: Phong trào chống lại các tu sĩ Công Giáo thành công lớn khi lưỡng viện Quốc Hội Pháp bỏ phiếu ban hành luật tách rời chính quyền ra khỏi Giáo Hội Ca-tô La Mã.

-5/9/1905: Dưới sự trung gian của Tổng Thống Roosevelt, Nga ký thỏa hiệp bồi thường chiến tranh cho Nhật, rút lui khỏi Mãn Châu và công nhận đặc quyền của Nhật tại Triều Tiên.

-10/12/1905: Nhà vi trùng học Koch nhận giải thưởng Nobel vì đã khám phá ra vi trùng gây bệnh lao.

-8/3/1906: Đế Quốc Anh kiểm soát 1/5 diện tích thế giới với dân số 400 triệu người.

-27/4/1905: Anh kiểm soát mọi đường tiến vào Tây Tạng.

-19/4/1906: Động đất tàn phá Thành Phố Cựu Kim Sơn và giết chết khoảng 1000 người.

-24/10/1906: Phụ nữ Anh đấu tranh cho quyền được đi bầu tuyên bố thà vào tù chứ không chịp nộp tiền phạt 10 bảng (đồng Sterling)

-Tháng 3, 1907: Nghệ thuật hình khối/lập thể (cubic) của Picasso đã phá vỡ hội họa cổ điển với bức “Les Mademoisells d’Avignon”.

15/4/1907: Nhật trao trả Mãn Châu cho Trung Hoa.

-25/7/1907: Hướng đạo sinh Anh lần đầu tiên cắm trại ngoài trời.

-4/8/1907: Pháo thuyền của Pháp bắn phá Casablanca ở Marốc trong 48 tiếng đồng hồ, giết chết 1000 người.

-18/10/1907: Các phái đoàn Mỹ, Anh và Đức bí mật thảo luận về việc thành lập Tòa Án Quốc Tế (International Court of Justice) tại Hague.

-13/11/1907: Một máy bay của người Pháp lần đầu tiên có thể cất cánh thẳng đứng (tiền thân của máy bay trực thăng).

-25/7/1909: Nhà phi hành người Pháp Louis Bleriot hoàn thành chuyến bay lịch sử qua Pas the Calais giữa Anh và Pháp sau 43 phút bay.

-23/2/1910: Quân đội Trung Hoa tiến chiếm và cướp bóc Thủ Đô Lhasa của Tây Tạng khiến Dalai Lama phải đào thoát sang Ấn Độ

-10/3/1910: Phim “In Old California “ lần đầu tiên được chiếu tại Hồ Ly Vọng (Hollywood).

-22/6/1910: BS. Paul Ehrlick người Đức được giải thưởng Nobel vì đã khám phá ra thuốc chữa bệnh giang mai.

-4/10/1910: Nền quân chủ Bồ Đào Nha bị lật đổ sau cuộc cách mạng, nhà vua bỏ trốn qua Gibraltar.

-Tháng 12, 1910: Trường Phái Trừu Tượng (Abstract) chủ trương vẽ theo cảm xúc mà không cần miêu tả cái gì cả với bức “Cossacks” của danh họa Kandinsky người Nga sinh sống ở Paris.

-3/4/1911: Dân số của vài cường quốc lúc bấy giờ như sau: Nga 160 triệu, Hoa Kỳ 92 triệu, Đức 64 triệu, Anh 45 triệu và Pháp 39 triệu.

-30/9/1911: Quân Ý Đại Lợi tấn công quân Thổ Nhĩ Kỳ tại Tripoli , Lybia.

-20/10/1911: Cờ Ý Đại Lợi được trương lên ở Tripoli của Lybia.

- 4/11/1911: Bản đồ thế giới cho thấy các đế quốc Âu Châu chia nhau xâu xé Phi Châu, trong đó có Pháp, Anh, Đức, Bồ Đào Nha, Bỉ, Tây Ban Nha và Ý Đại Lợi.

-24/11/1911: Phụ nữ đòi quyền đi bầu ở Anh biểu tình sau khi bị bắt bỏ tù hàng loạt.

-29/12/1911: Bác Sĩ Tôn Dật Tiên được bầu làm tổng thống chính phủ lâm thời tại một cuộc bỏ phiếu tại Thượng Hải với số phiếu 16/1.

-31/12/1911: Bà Marie Curie được giải thưởng Nobel lần thứ hai do những nghiên cứu về phóng xạ.

-30/3/1912: Vua Hồi Giáo Morocco ký thỏa ước công nhận Pháp là nước bảo hộ/cai trị cũng giống như Hòa Ước Giáp Thân 1884 (Hòa Ước Patenôtre) của Việt Nam. Đây là những hòa ước ô nhục, mất nước.

-15/4/1912: Chiếc du thuyền khổng lồ Titanic của Anh trên đường đi Nữu Ước để tranh giải thưởng vượt Đại Tây Dương nhanh nhất bị chìm vì đụng phải băng sơn khiến hơn 1500 du khách trên tàu bỏ mạng.

-25/11/1913: Hai công dân Ấn Độ chết, 20 người bị thương trong cuộc biểu tình ở Natal phản đối thực dân Anh bắt giam Luật Sư Gandhi.

-16/12/1913: Năm trăm ngàn (500,000) trẻ con Anh bị thiếu ăn và mang bệnh tật cho dù Anh đang là một đế quốc khổng lồ. Chủ nghĩa đế quốc không đem lại phúc lợi cho người dân.

-17/3/1914: Chạy đua vũ trang giữa các đế quốc Âu Châu có thể đưa tới chiến tranh.

-21/4/1914: Hoa Kỳ gửi 3000 lính thủy quân lục chiến tới để can thiệp vào cuộc khủng hoảng ở Mễ Tây Cơ.

-23/7/1914: Áo đưa tối hậu thư cho Serbia là Serbia phải cho phép các viên chức Áo tham gia vào cuộc điều tra âm mưu chống lại Đế Quốc Áo-Hung.

-4/8/1914: Anh tuyên chiến với Đức, dân Anh xuống đường hoan hô và hát quốc ca Anh. Quân Đức xâm lăng Bỉ.

-31/8/1914: Quân Nga bị Đức đánh tan tác tại mặt trận miền đông Tannenberg. Ưu thế về pháo binh và tiếp vận bằng hệ thống xe lửa đã góp phần vào chiến thắng.

-9/9/1914: Thủ tướng Anh Herbert Asquith kêu gọi tổng động viên 500,000 người vào quân ngũ.

-23/9/1914: Tàu ngầm Đức đã bắn chìm ba tuần dương hạm Anh ngoài khơi Hà Lan.

-29/10/1914: Tinh thần  bài Đức lan rộng. Dân chúng Anh cướp phá các cửa tiệm của người Đức. Một vài trại tập trung đã được dựng lên ở Luân Đôn để nhốt người Đức và những người tình nghi.

-11/12/1914: Bốn tuần dương hạm Đức bị hải quân Anh bắn chìm tại Faulkland, Argentine (Á Căn Đình).

-16/12/1914: Ba chiến hạm của Đức nã đại bác vào vùng duyên hải nước Anh khiến 100 người chết và 200 bị thương.

-2/2/1915: Ba đạo quân Thổ do sĩ quan Đức chỉ huy đã bị đẩy lui và thiệt hại nặng khi họ định vượt Kênh Đào Suez từ Sinai.

-19/2/1915: Hải quân Anh được chiến hạm Pháp hỗ trợ đã bắn đại bác nguyên một ngày vào các pháo đài của Thổ ở Eo Biển Dardanelles.

-1/3/1915: Chiến hạm Anh phong tỏa tất cả các hải cảng của Đức để ngăn chặn tất cả các tàu tiếp tế cho Đức.

-8/3/1915: Hoa Kỳ nổi giận khi chiếc tàu chở khách khổng lồ Lusitania bị thủy lôi của Đức đánh chìm trên đường từ New York tới Liverpool Anh Quốc.

-25/3/1915: Áo phản ứng cấp kỳ trước lời tuyên chiến của Ý bằng cách oanh tạc Thành Phố Nice.

-23/6/1915: Nga để mất Lemberg vào tay Áo.

-30/8/1915: Pháo đài lớn Brest-Litovsk của Nga đã lọt vào tay quân Đức sau khi Nga rút bỏ khỏi Warsaw (Varsovie)

-26/9/1915: Liên quân Anh-Pháp xuyên thủng phòng tuyến Đức và có thể chấm dứt cuộc chiến.

-21/9/1915: Chiến tranh khiến thuế gia má gia tăng tới mức kỷ lục ở Anh.

-Einstein đưa ra lý thuyết về trọng lực/sức hút khác với Newton.

-Tháng 2/1916: Trường phái nghệ thuật Dada ra đời như một sự phản kháng lại bao nỗi thống khổ do các cuộc chiến ở Âu Châu gây ra.

-21/2/1916: Quân Đức mở cuộc tấn công lớn vào những pháo đài của Pháp ở Verdun.

-9/3/1916: Liên quân Anh-Pháp thỏa thuận chia cắt lãnh thổ của Đế Quốc Ottoman ở vùng Cận Đông.

-31/3/1916: Tổng Thống Wilson phái 6000 binh sĩ vào Mễ Tây Cơ để đáp trả cuộc tấn công của Tướng Villa Rancho làm chết 18 binh sĩ Hoa Kỳ tại Columbus, New Mexico.

-29/4/1916: Sau khi bị bao vây 143 ngày, quân Anh đầu hàng Thổ tại Kut-el-Amara, Mesopotamia.

-24/4/1916: Người Ái Nhĩ Lan nổi loạn ở Dublin.

-27/5/1916: Tổng Thống Hoa Kỳ Wilson kêu gọi thành lập Hội Quốc Liên để duy trì hòa bình trên thế giới khi hết chiến tranh.

-12/5/1916: Bảy thành viên nổi loạn đòi thành lập Cộng Hòa Ái Nhĩ Lan đã bị xử bắn.

-23/6/1916: Nga bắt khoảng 200,000 tù binh Áo.

-Tháng 6/1916: Hình chụp tại Salonika (Hy Lạp) cho thấy lính thuộc địa của Pháp ở Đông Dương Việt-Miên-Lào, đội nón chóp, đi chân đất đã đóng vai trò quan trọng trong chiến tranh của Đế Quốc Pháp.

-29/9/1916: Ngày hôm nay, gia tài của Rockefeller sáng lập Công Ty Standard Oil trị giá 1 tỷ Mỹ Kim.

-16/3/1917: Nga Hoàng thoái vị ngày hôm nay và trao quyền cho cách mạng. Khuôn mặt nổi bật của cuộc cách mạng là Alexander Kerensky- một thành viên của Quốc Hội (Duma) và ít có liên hệ gì tới phong trào Bolsheviks.

-16/7/1917: Chính quyền lâm thời đàn áp phong trào Bolshevik nhưng không bắt được thủ lĩnh Lenin. Vladimir Lenin đã cải trang thành lính cứu hỏa và trốn qua Phần Lan. Đồng chí thân cận của Lenin là Leon Trosky đã trình diện cảnh sát.

-25/7/1917: Người đẹp làm say đắm lòng người Mata Hari bị tuyên án tử hình ngày hôm nay bởi Tòa Án Binh Pháp vì tội làm gián điệp cho Đức và bị hành quyết vào ngày 15/10/1917.

-14/8/1917: Giáo Hoàng Benedict XV đề nghị một giải pháp chấm dứt chiến tranh là trao các thuộc địa hải ngoại về cho Đức để Đức trả lại các vùng chiếm đóng ở Pháp, Bỉ và Ba Lan. Đề nghị này thất bại.

-17/9/1917: Quân Nga bị quân Đức đánh tan tác ở Riga.

-30/9/1917: Nga Hoàng và gia đình được chính phủ lâm thời đưa đi Siberia nói là để phòng  ngừa Bolshevik.

-7/11/1917: Chính phủ lâm thời của Alexander Kerensky bị phe Bolsevik lật đổ trong một cuộc đảo chính không đổ máu đưa Lenin và Trotsky lên vị trí lãnh đạo.

-21/11/1917: Đồng minh Anh-Pháp lo ngại khi chính quyền Bolshevik tuyên bố “một nền hòa bình dân chủ” trên căn bản không thôn tính, không bồi thường chiến tranh và quyền tự quyết của mọi dân tộc và đề nghị ngưng bắn lập tức. Nếu như vậy thì quân Đức sẽ rảnh tay ở mặt đông để tăng cường mặt trận phía tây.

-9/12/1917: Quân Anh tiến chiếm Thành Phố Jerusalem.

-22/12/1917: Trotsky đại diện chính quyền Bolshevik gặp ngoại trưởng Đức Baron von Kuhlmann để thảo luận về hòa bình.

-25/1/1918: Anh Quốc cấm ăn thịt trong hai ngày một tuần lễ để đối phó với nạn khan hiếm thực phẩm.

-20/2/1918: Trotsky không chấp nhận điều khoản ngặt nghèo về hòa bình của Đức, nhưng Lenin, bằng lá phiếu của mình đã thắng Trotsky và chấp nhận các điều khoản của Đức. Lúc này quân Đức đã vượt qua vùng tuyết phủ miền bắc nước Nga.

-21/2/1918: Thành phố Jericho cách Sông Jordan 5 dặm rơi vào tay kỵ binh Áo khiến quân Thổ khó lòng bảo vệ Palestines.

-16/7/1918: Nga Hoàng và gia đình bị giết chết trong một căn hầm vì các lãnh tụ Bolshevik trả thù những gì Nga Hoàng đối xử với họ trong quá khứ và cũng lo sợ về tương lai.

-8/9/1918: Ngày đen tối của quân đội Đức. 20 sư đoàn quân Anh, Mỹ, Gia Nã Đại, Áo và Pháp tiến quân với 400 xe tăng khiến quân Đức tại phòng tuyến Hindenberg xụp đổ, hàng binh khoảng 30,000.

-30/9/1918: Với sự tiến công của 200 sư đoàn cùng lúc, quân Đức rút  bỏ khỏi Bỉ, đem theo trẻ em 16 tuổi và ông già 60 tuổi để làm lao công chiến trường. Trong khi đó tại mặt trận Palestines, quân Thổ tan vỡ 75,000 bị bắt làm tù binh.

-31/10/1918: Trước nguy cơ chiến bại, Đức kêu gọi ngưng bắn nhưng phe đồng minh xiết chặt gọng kìm.

-11/11/1918: Đức đầu hàng và ký vào thỏa hiệp ngưng bắn và phải giao nạp 5000 súng nặng, 30,000 súng máy, 2000 máy bay, 5000 đầu máy, 150,000 xe va-gông, 5000 xe vận tải.

-10/11/1918: Hoàng Đế Đức Kaiser Wilhelm II bỏ trốn, bạo loạn khắp nước Đức.

30/11/1918: Tổng kết Thế Chiến I, 10,000,000 (mười triệu) người chết! Xác binh sĩ và thường dân chất cao còn hơn núi! Cuộc chiến cũng lấy đi sinh mạng của nhiều nghệ sĩ tài danh!

-28/12/1918: Phụ nữ Anh lần đầu tiên được quyền đi bầu.

-12/1/1919: Cuộc nổi dậy của phong trào cộng sản bị đàn áp tại Đức.

-16/1/1919: Các lãnh tụ nổi dậy của phong trào cộng sản Đức bị giết chết trong đó có bà “Red Rosa” Luxemburg.

-3/3/1919: Lenin tìm cách phát triển cách mạng sang Âu Châu.

-11/3/1919: Nạn đói lan tràn ở Đức.

-23/3/1919: Mussolini nguyên là một ký giả có khuynh hướng xã hội, tách ra khỏi Đảng Xã Hội Ý và thành lập Đảng Fascist.

-31/7/1919: Đức tuyên bố thành lập nền cộng hòa tại Weimar.

-21/10/1919: Nội chiến để giành quyền lãnh đạo nước Nga giữa hai phe Hồng Quân và Bạch Quân. Chiều hướng thắng lợi ngả về phía Hồng Quân của Bolshevik.

-Nhà danh họa Pháp Renoir qua đời.

22/12/1919: Ái Nhĩ Lan sẽ là nước tự trị thuộc Anh với hai quốc hội cho miền nam và miền bắc.

-16/1/1920: Hoa Kỳ tẩy chay phiên họp đầu tiên của Hội Quốc Liên (League of Nations) tổ chức tại Pháp.

-22/2/1920: Liên quân Pháp, Hy Lạp, Ba Lan, Lỗ Ma Ni khoảng 90,000 ủng hộ Bạch Quân đã phải tháo lui trước sức tiến công của Hồng Quân. Khoảng vài ngàn quân Mỹ cũng bắt đầu triệt thoái khỏi Vladivostok. Quân Nhật vẫn còn ở lại.

-11/2/1920: Hội Quốc Liên họp tại Anh với thỏa thuận thiết lập Tòa Án Quốc Tế (International Court of Justice).

-19/3/1920: Thượng viện Hoa Kỳ bác bỏ việc Hoa Kỳ gia nhập Hội Quốc Liên.

-17/3/1920: Cuộc đảo chính của phe Bảo Hoàng tại Đức thất bại vì không được sự ủng hộ của quân đội.

-7/4/1920: Quân Pháp tiến vào vùng Ruhr của Đức.

-25/4/1920: Hội Quốc Liên giao Palestines cho Anh và Syria, Lebanon cho Pháp. (Các đế quốc coi quốc gia yếu như miếng thịt và chia nhau cắt xẻ.)

-4/6/1920: Thỏa Hiệp Trianon vẽ lại bản đồ Âu Châu sau khi bốn đế quốc Đức, Áo, Nga và Thổ bị đánh bại. Đế quốc Ottaman mất khoảng 80% lãnh thổ.

-10/9/2019: Nghị Hội Ấn Độ chấp nhận kế hoạch bất hợp tác, bất bạo động của Gandhi.

-27/10/1920: Cái chết của hai lãnh tụ đấu tranh tuyệt thực đã gây ra những cuộc bạo động khắp Ái Nhĩ Lan.

-16/11/1920: Quân Bạch Nga bị Hồng Quân Bolshevick đánh bại tại Crimea.

-14/11/1920: Anh và Pháp quyết định Đức phải bồi thường chiến tranh.

-21/11/1920:”Ngày Đẫm Máu”, Quân Đội Cộng Hòa Ái Nhĩ Lan (IRA) giết chết 14 binh sĩ Anh.

11/12/1920: Anh ban hành lệnh thiết quân luật tại Ái Nhĩ Lan.

-22/1/1921: Xe tăng của Anh tiến vào Thành Phố Dublin, Ái Nhĩ Lan.

-10/1/1921: Phong trào đòi độc lập của Gandhi biến thành bạo động, cướp phá các cửa tiệm, tấn công các đoàn xe, đốt nhà của các trang chủ và hoa màu nhân chuyến viếng thăm của Hoàng Tử Anh Athur còn gọi là Duke of Connaught - đương kim Toàn Quyền Gia Nã Đại.

-5/2/1921: Đức phản đối khoản bồi thường chiến tranh do Pháp và Anh áp đặt.

-16/2/1921: 1,000,000 người Anh thất nghiệp. Hình ảnh cho thấy cựu chiến binh Anh đứng bán hàng rong ngoài đường để sống.

-12/3/1921: Lenin nói với người Bolsheviks rằng kinh tế chỉ huy chấm dứt, tịch thu nông sản cũng chấm dứt, đồng thời khuyến khích nông dân bán sản phẩm của họ nơi thị trường, thương mại tư nhân được phục hồi và hợp tác với tư bản nước ngoài. Trước đây một năm khi Trotsky nói kinh tế Nga có thể xụp đổ thì Lennin chế nhạo ý nghĩ của Trotsky.

-8/3/1921: Đồng Minh Anh-Pháp tiến vào Đức để thu nợ.

-17/3/1921: Bệnh viện kiểm soát sinh sản lần đầu tiên được mở ra ở Anh và gặp sự phản kháng của các giáo sĩ và bác sĩ lo sợ rằng sẽ khuyến khích chuyện vô đạo đức.

-12/4/1921: Lời tuyên bố Hoa Kỳ không gia nhập Hội Quốc Liên của Tổng Thống Warran Harding được Quốc Hội hoan hô nhiệt liệt, đặc biệt là các nghị sĩ Đảng Cộng Hòa.

-23/4/1921: Lực sĩ Mỹ Charles Paddock người phá kỷ lục thế giới chạy nước rút 100 thước với 10.4 giây.

-15/5/1921: Các nhà đạo đức lo sợ váy đàn bà càng ngắn, luân lý càng suy đồi trước trào lưu đàn bà hút thuốc lá, uống rượu, trang điểm phấn son, nhảy các điệu vũ cuồng loạn.

-11/4/1921: Đức chấp nhận các điều khoản bồi thường chiến tranh của Đồng Minh.

19/5/1921: Hoa Kỳ hạn chế số di dân để bảo vệ công ăn việc làm cho người bản xứ. (Giống như Tổng Thống Donald Trump ngày nay)

-23/5/1921: Anh đem binh sĩ tới Ai Cập để đàn áp các cuộc nổi dậy ở Thủ Đô Cairo.

-30/6/1921: Đảng Cộng Sản được thành lập ở Trung Hoa. Phiên họp được tổ chức tại một trường nữ trung học ở Thượng Hải kêu gọi lật đổ giai cấp tư bản trong số đó có Mao Trạch Đông.

-22/7/1921: Ái Nhĩ Lan tuyên bố ngưng bắn sau nhiều tháng xung đột vũ trang.

-4/8/1921: Nạn đói lan tràn ở nước Nga. Lãnh đạo Bolshevik kêu gọi thế giới giúp đỡ.

-5/11/1921: Thái Tử Hirohito trở thành Quyền Nhiếp Nhật Bản khi sức khỏe của vua cha là Hoàng Đế Yoshihito suy yếu.

-7/11/1921: Moussolini – con của một ông thợ rèn sống trong khu vực nghèo khổ tự tuyên bố mình là lãnh tụ Đảng Facist.

-17/11/1921: Bạo động ở Bombay khi Gandhi đốt vải ngoại quốc trong chiến dịch kêu gọi tẩy chay hàng hóa Anh.

-22/11/1921: Anh tuyên bố công nhận nền độc lập của A Phú Hãn nhưng với điều kiện không có tòa lãnh sự Nga tại các thành phố như Ghazni, Jalalabad và Kandahar. (độc lập nửa vời kiểu bảo hộ).

-13/12/1921: Trong Hội Nghị Hải Quân Hoa Thịnh Đốn (Washington Naval Conference) bốn cường quốc hải quân Anh, Pháp, Ý, Nhật Bản ký thỏa ước để kiểm soát Thái Bình Dương với lo ngại là Nhật Bản xây dựng sức mạnh hải quân tại vùng này. (Sau 118 năm, bốn cường quốc nói trên không còn là cường quốc hải quân nữa mà nổi lên một Trung Quốc với sức mạnh hải quân ngang ngửa với Hoa Kỳ.)

-Lần đầu tiên hóa chất Insulin hy vọng giúp cho bệnh tiểu đường được khám phá bởi  Frederick Banting và Charles Best ở Toronto, Canada.

- Các nhà khảo cổ Pháp khám phá ra Angkor Wat và Angkor Thom (Đế Thiên, Đế Thích) ở Căm Bốt.

-30/1/1922: Các giáo sĩ Tin Lành và Thiên Chúa Giáo lên án nhạc Jazz là “nhạc rừng rú” (Jungle music). New Orleans, Louisiana là cái nôi của nhạc Jazz.

-5/2/1922: DeWitt Wallace phát hành lần đầu tiên loại sách bỏ túi có tên The Reader’s Digest.

-18/3/1922: Gandhi bị bắt và bị tuyên án sáu năm tù. Gandhi nhận hết trách nhiệm gây bất ổn ở các thành phố như Madras, Bombay và Chauri Chaura…nhưng nói rằng khi ra tù ông sẽ tiếp tục đấu tranh với ngọn lửa.

-16/4/1922: Đức bí mật thương thảo với Nga để giúp Nga xây dựng kỹ nghệ quốc phòng. Đổi lại Nga sẽ là nơi Đức chế tạo vũ khí bị ngăn cấm bởi Thỏa Hiệp Versailles.

-27/5/1922: Trong một bức thư gửi Hội Quốc Liên, Giáo Hoàng phản đối Anh cai trị Palestines vì nó đe dọa tới sự bình đẳng tôn giáo.

-22/6/1922: Quân Đội Cộng Hòa Ái Nhĩ Lan (IRA) bắn chết cựu tổng tham mưu trưởng quân đội Anh ở Luân Đôn.

-27/7/1922: Đức tìm cách né tránh bồi thường chiến tranh.

-4/8/1922: Lực lượng Facist của Moussolini bẻ gẫy cuộc đình công của phe Cộng Sản tại Milan và kiểm soát thành phố này.

-22/8/1922: Lãnh tụ Ái Nhĩ Lan bị bắn chết.

-24/8/1922: Đồng Mác của Đức trị giá còn một nửa so với mười ngày trước.

-29/9/1922: Anh cảnh cáo Thổ ngưng tiến quân sau khi quân Hy Lạp bị thảm bại.

30/10/1922: Moussolini và các đảng viên tiến vào Thành Rome mà không gặp sự phản kháng nào.

-18/11/1922: Lần đầu tiên chương trình phát thanh tin tức được nghe qua máy phóng thanh (loudspeaker)  mà không cần phải dùng ống nghe choàng qua đầu (head-phone).

Đào Văn Bình phiên dịch qua Việt Ngữ

(kỳ sau tiếp)