Có
một thời như thế:
Cái đói thời bao cấp.
Hà Phương Linh
Có thể một số ACE chưa sống qua thời kỳ bao cấp sau 1975 nên có thể không biết đầy đủ về thời kỳ này «đói khát vĩ đại này»
Trong thời kỳ bao cấp tất cả mọi hoạt động kinh tế, kinh doanh, giáo dục... đều do nhà nước CS hoàn toàn nắm giữ; các trường đại học làm gì có quyền tự chủ ...
Có hiểu được như vậy thì mới hiểu rằng khi có một ai đó to mồm lý sự rằng phải biết ơn trường ABC vì trong thời bao cấp đã cho họ mười mấy ký gạo, ít thịt, chút học bổng... mỗi tháng, thì có khác gì họ đang kêu gào phải biết ơn đảng và nhà nước CS đã ban phát những thứ kể trên !
Lý sự cùn như vậy nếu không phải là từ một người ngu si đần độn thì cũng từ một loại dư luận viên đặc biệt được gọi là Tiên sĩ cha DLV !
VQ
Thời bao
cấp với niềm mơ ước sinh tồn «Ăn no mặc
ấm» thay vì «Ăn ngon mặc đẹp»
Ở thời nay, ăn mặc «sành điệu», ăn uống «sành
điệu», chọn nhà hàng nào, thời trang nào… là thứ mà mọi người phải đau đầu
suy nghĩ, người đơn giản hơn một chút thì phải là «ăn ngon mặc đẹp»…
Nhưng cách đây 30, 40 năm, vào những năm 70, 80 của
thế kỷ 20, các thế hệ người Việt chỉ ước ao đủ ăn đủ mặc. Cái đói trường kỳ gặm
nhấm tâm can và dạ dày khiến mọi suy nghĩ của một ngày chỉ xoay quanh vấn đề
miếng ăn.
Thế nào là thời bao cấp?
Thời bao cấp,
với cách gọi nôm na trong người dân là «thời
đặt gạch xếp hàng», diễn ra từ năm 1957 tại miền Bắc, tới sau 4/1975 thì
triển khai trên toàn quốc, mãi tới 4/1989 mới thực sự kết thúc. Giai đoạn
này nằm trong ký ức không thể quên của thế hệ đầu 8X, 7X, 6X… Đây là một giai
đoạn mà hầu hết hoạt động kinh tế diễn ra dưới nền kinh tế kế hoạch hóa do nhà
nước kiểm soát, một đặc điểm của nền kinh tế theo chủ nghĩa cộng sản, không
chấp nhận kinh doanh tự do.
Câu thơ lảy Kiều thời đó là một mô tả sinh động về
thời bao cấp:
Bắt ở
trần phải ở trần
Cho may-ô mới được
phần may-ô
Đối với các bạn trẻ hiện nay, làm sao có thể tưởng
tượng được áo may-ô, một loại áo lót dùng cho nam giới, cũng thuộc loại hàng
hóa cung cấp cho «nhân dân». Vì thế
mới gọi là… bao cấp.
Từ điển tiếng Việt của tác giả Hoàng Phê giải thích
về định nghĩa «bao cấp»: «Bao cấp là cấp phát phân phối, trả công bằng
hiện vật và tiền mà không tính toán hoặc không đòi hỏi hiệu quả kinh tế tương
ứng».
Đối với người dân, định nghĩa này đơn giản là:
Bao cấp là tất cả đều do nhà nước đứng ra bao hết, từ
cây kim, sợi chỉ, que diêm cho đến lương thực hằng ngày… Lương hàng tháng của
công chức nhà nước chỉ nhận được một phần tiền rất nhỏ, còn lại quy vào hiện
vật thông qua chế độ cấp phát tem phiếu và sổ gạo.
Tất cả mọi hình thức kinh doanh đều được quản lý theo
‘mô hình xã hội chủ nghĩa’, hoàn toàn do nhà nước nắm giữ.
Nhà nước phân phối vài chục mặt hàng thiết yếu cho
cuộc sống như gạo, thực phẩm, chất đốt, vải vóc, pin, cho đến các tiêu chuẩn
phân phối được mua bổ sung như xà phòng giặt, giấy dầu, xi măng, khung, săm,
lốp xe đạp…
Cái
đói đến «mờ mắt» thời bao cấp,
Vì sao được nhà nước lo cho toàn bộ mà lại đói?
Toàn bộ nguồn cung cấp lương thực, thực phẩm và nhu
thiết yếu cuộc sống là thông qua chế độ tiêu chuẩn tem phiếu có định mức cho
từng đối tượng. Điểm đặc biệt là định mức này chỉ đáp ứng một phần cực nhỏ nhu
cầu sinh tồn của 1 con người, cho nên mới tạo thành cái đói dai dẳng và trường
kỳ tháng này qua năm khác.
Điển hình
là một người dân tự do được tiêu chuẩn 1,5 lạng (150gr) thịt/tháng, tương đương
với mức tiêu thụ thịt trung bình trong 1 ngày hiện nay của người trưởng thành.
Các cấp bậc cán bộ nhà nước được tiêu chuẩn cao hơn,
từ 3-5 lạng/tháng (300gr-500gr), tùy cấp bậc.
Thông thường nếu chọn thịt thì thôi mỡ, vì chỉ được
chọn 1 trong 2. Thời đó không có dầu ăn, phải dùng mỡ để xào, nấu nên mỡ rất
quý. Các gia đình vì vậy thường hay chọn «mỡ»
thay vì «thịt», như vậy sẽ có tích
cóp được 1 hũ mỡ dùng để chiên xào nấu một thời gian dài hơn là 3 lạng thịt
tiêu chuẩn trong tháng.
Tuy nhiên, cán bộ cao cấp lại có tiêu chuẩn gấp 40
lần «nhân dân»: 6kg thịt/tháng. Nhiều
người cũng thắc mắc vì sự chênh lệch quá lớn này.
Rau có tiêu chuẩn 3-5kg/người/tháng, trong khi nhu
cầu dinh dưỡng của cơ thể cần từ 300gr-500gr/ngày.
Em bé dưới 1 tuổi cũng đói, vì tiêu chuẩn của em tất
cả là 4 lon sữa đặc có đường «Ông Thọ»
trong 1 tháng. Nên mới có cảnh các em bú «nước
đường», một điều mà thời nay dường như không thể tin nổi. Nếu mẹ của các em
có giấy tờ chứng minh mất sữa hoàn toàn, thì em bé có khả năng sẽ nhận được 8
lon.
Thậm
chí có tiền vẫn phải chịu đói… vì không ai dám bán để mà mua!
Hàng hóa thời đó không được mua bán tự do trên thị
trường như bây giờ, không được phép vận chuyển tự do hàng hoá từ địa phương này
sang địa phương khác.
Trao đổi bằng tiền mặt bị hạn chế, nên có người thậm
chí có tiền vẫn đói, vì không ai được phép «kinh
doanh». Không có những cái tên mỹ miều như bây giờ là «doanh nhân», «hộ kinh doanh»,
mà chỉ là «phe phẩy» hay «tư thương», «chợ đen» … những từ mang hàm nghĩa rất tiêu cực và khinh miệt, nếu
bị phát hiện sẽ bị công an bắt và tịch thu toàn bộ hàng hóa. «Siêu thị» hay «chợ» là những khái niệm gần như không tồn tại.
Câu nói «Có
tiền mua tiên cũng được» ít nhất cũng không thể đúng ở thời bao cấp. Thời
này, sổ gạo mới là thứ quan trọng nhất.
Từ sau 30/4/1975 – khi nền kinh tế đặc thù này áp
dụng trên toàn quốc, những ai sống ở khu vực phía nam vốn quen với nền kinh tế
tự do, chưa quen với cái «đói» trường
kỳ của nền kinh tế bao cấp như ngoài bắc, bỗng đột ngột chịu «đói» đến hoảng hốt!
Sự
thiếu thốn đi kèm chất lượng «thê thảm»
Sự thiếu thốn cũng đi kèm chất lượng «thê thảm»: gạo mốc xanh đen, gạo hẩm,
bột mỳ mốc, rau vàng héo, thịt «bèo nhèo»
(phần thịt «ngon» đã được chia chác
cho mậu dịch viên và những «mối quan hệ»
quen thân của mậu dịch viên).
Gạo thiếu, gạo mốc đen nên cơm thường xuyên là những
bữa cơm độn mỳ sợi mốc, bột mì tồn kho (viện trợ từ Liên Xô), sắn khô xắt lát,
ngô (bắp), bo bo (hạt lúa mì) hay gạo vỡ (gạo tấm)
Thịt quá ít, có cũng như không, nên thường đổi thành
mỡ, để có cái xào nấu rau ăn dần. (Thời đó không có dầu ăn như bây giờ, thi
thoảng cũng chỉ có chút dầu lạc (dầu đậu phộng) hôi khét).
Những câu vè thời đó nói lên giá trị của những mặt
hàng trong thời bao cấp:
Nhất gạo nhì rau
Tam
dầu tứ muối
Thịt
thì đuôi đuối
Cá
biển mất mùa
Đậu
phụ chua chua
Nước
chấm nhạt thếch
Mì
chính có «đếch»
Vải
sợi chưa về
Săm
lốp thiếu ghê
Cái
gì cũng thiếu…
Thảm
họa «mất sổ gạo»
Tuy «phàn nàn»
thiếu thốn như vậy, nhưng thời đó nếu để mất tem phiếu sẽ là thảm họa, so thảm
họa này với cảnh thiếu thốn thường nhật thì thiếu thốn vẫn còn là «thiên đường». Các thế hệ thời đó sẽ đứng
trước nguy cơ nhịn đói cả tháng, đi xin, đi vay mượn lương thực, hoặc mua chui
lại của «phe tem phiếu» (người tích
trữ đầu cơ trái phép tem phiếu).
Vì vậy thành ngữ «Mặt
như mất sổ gạo» trở nên vô cùng nổi tiếng thời bấy giờ, dùng để mô tả
một khuôn mặt ủ ê não nề không thể đau
khổ hơn. Bởi vì thời đó, mất sổ gạo là cầm chắc nhịn đói! Nhịn đói không phải
là một ngày hay một tháng mà có khi đến vài ba tháng. Bởi hành trình, thủ tục
xin cấp lại cuốn «bảo bối quý giá»
này khổ sở vô cùng. Suốt những ngày còn lại sẽ chạy vạy, vay mượn khắp nơi để
sống sót qua ngày đoạn tháng.
Nạn ăn cắp diễn ra phổ biến và rất tinh vi, cũng
khiến việc mất tem phiếu, mất sổ gạo diễn ra lại càng thường xuyên hơn.
Cảnh
xếp hàng như chơi trò rồng rắn lên mây….
Muốn mua được lương thực thực phẩm, các thế hệ thời
đó cần đi xếp hàng 3, 4 giờ sáng để giữ chỗ, phòng khi cửa hàng bán nửa chừng
hết lương thực, thực phẩm. Người ta dùng những cục gạch, chiếc dép, mảnh gỗ để
‘xí chỗ’ khi cửa hàng chưa mở cửa và người thật sẽ đứng vào hàng khi mở cửa.
Thậm chí nếu xếp hàng đầu, nhưng cũng không bảo đảm
là sẽ được mua trước, bởi vì nếu có những sổ thuộc dạng ‘ưu tiên’ hoặc ‘chen
ngang’ do có móc ngoặc với nhân viên thương nghiệp, hoặc đơn giản là xếp hàng
tới nơi mới biết đã bị ăn cắp tem phiếu hay sổ rồi.
Rất nhiều khi, mỏi mệt rã rời vì xếp hàng cả đêm,
nhưng tới gần lượt, thì cánh cửa hàng mậu dịch sẽ sập xuống phũ phàng trước mặt
cùng với câu nói lạnh băng của cô mậu dịch viên «HẾT HÀNG»… Vậy là lê bước về nhà để hôm sau đi xếp hàng tiếp…
Bụng
đói cật rét: Không những đói mà còn rét, bụng càng đói thì lại càng rét
Không những đói, các thế hệ thời đó còn chịu rét, vì
một năm tiêu chuẩn của một người được 5-7m vải để may quần áo, tương đương với
định mức 2-3 bộ quần áo/năm. Nên cảnh mặc quần áo vá chằng vá đụp là điều hết
sức thông thường.
Hạnh phúc chờ đợi để được phân phát vải...
Đây được coi như một giai đoạn thất bại, yếu kém và
tù đọng nhất của nền kinh tế Việt
Chiếc xe đạp Favorit – niềm tự hào thời bao cấp
Bà mẹ và em bé thời bao cấp.
«Cái
nghèo» sinh ra «cái hèn»: Cái đói gặm nhấm mất lương tri và những điểm sáng sót
lại của tình người thời nghèo đói..
Thế hệ trẻ
thời nay sẽ không thể tưởng tượng nổi cảnh thìa nhôm ở cửa hàng mậu dịch ngày
xưa của ông cha mình phải bị đục lỗ, và đĩa nhôm ở cửa hàng cũng phải bắt vít
chết xuống bàn chứ không thể để tự do. Vì sao vậy?
Ở thời đó, người ta đã phải chấp nhận một nghịch cảnh
của xã hội là: Cái đói dai dẳng, thật tàn nhẫn, đã gặm nhấm mất lương tri của nhiều
người. Nạn ăn cắp vặt trở nên phổ biến toàn dân, nên các cửa hàng mậu
dịch chỉ còn cách đó để tránh bị mất mát đồ đạc.
Ăn cắp thời đó đã trở nên rất tinh vi, tới nỗi hình
thành nên một khái niệm là «nghệ thuật
móc túi siêu đẳng»… Rất nhiều kẻ cắp lão luyện thường xuyên trà trộn vào
các dãy xếp hàng rồng rắn lên mây, vờ như xô đẩy người khác hay bị xô đẩy, để
rồi lợi dụng lúc xô đẩy đó mà áp sát đối tượng để «móc túi» một cách «nghệ thuật». Có quá nhiều người thời đó xếp hàng, mặc dù
rất cẩn thận giữ chặt phiếu rồi, mà tới khi đến lượt mua hàng thì phiếu đã
không cánh mà bay… Khuôn mặt đầy nước
mắt của họ vào thời khắc đó khốn khổ đáng thương hơn bất cứ điều gì… nhịn đói
rồi…
Căn bệnh ganh tỵ và kèn cựa cũng trở nên trầm kha hơn
ở các cơ quan đoàn thể vì sống theo chế độ tập thể khiến ai cũng coi sự công
bằng tuyệt đối là một chân lý, họ bị méo mó tính cách vì tin vào điều đó.
Nhưng một điểm sáng của thời đó so với thời nay mà
người ta vẫn nhận thấy đó là tình người, tuy có ganh tỵ và kèn cựa nhau vì
miếng cơm manh áo, nhưng người với người cũng vẫn thường hay đối xử tốt bụng,
nâng đỡ nhau, sẵn lòng giúp đỡ nhau và «coi việc của bạn như việc của mình…»
Nhờ giữ chỗ xếp hàng, nhờ đặt gạch, nhờ bơm xe vá xe đạp, nhờ trông hộ nhà, nhờ
trông con nhỏ …vv, nhiều cái nhờ vả thời bao cấp mà không còn tồn tại ở thời
nay trong cuộc sống hiện đại mà ai cũng quay cuồng với các vấn đề riêng của cá
nhân….
Những
câu chuyện không thể tin nhưng có thật thời bao cấp về cái đói: Xin lỗi lợn!
Các câu chuyện bi hài có thực 100% về cái đói thời
bao cấp do bác Trần Thị Thúy Nga ở Hà Nội kể lại:
Ở một đơn
vị quân đội, giống như mọi đơn vị khác, có tình trạng nuôi lợn để tăng gia thời
bao cấp. Thời đó chưa có cám công nghiệp, toàn bộ thức ăn cho lợn phải dựa vào
nguồn cơm thừa canh cặn của bếp ăn tập thể. Thông lệ là phần «cơm cháy» ở đáy
nồi cơm của bếp ăn tập thể là để dành cho lợn. (Thời đó không có nồi cơm điện
chống dính, nên nồi cơm luôn có cháy)
Nhiều lần
nhà bếp bỗng thấy cháy nồi cơm cứ bị «biến mất», nên đã quyết định «điều tra», «rình»
để bắt kẻ tội phạm.
Cuối cùng
kẻ tội phạm là một anh lính trẻ đã bị bắt. Vì quá đói trường kỳ, nên anh đã làm
liều, đi ăn vụng cháy dành cho lợn hết lần này đến lần khác.
Hình thức
kỷ luật áp dụng cho anh là: Tới chuồng lợn và xin lỗi lợn nhiều lần..
1
con vịt cỏ 7 lạng cho 200 người ăn và phương châm «Sống cùng sống, chết cùng
chết» thời bao cấp
Đó là câu chuyện thời sinh viên của bác Nga. Bếp ăn
tập thể sinh viên thời đó lâu lâu có bữa gọi là «cải thiện», tức là có «thịt»
chứ không chỉ rau và muối như thường lệ. Các sinh viên năng động phải tham gia
vào công tác hậu trường nhà bếp. Lần ấy bài toán nhà trường đưa ra quá khó khăn
cho bác. Món cải thiện cho bếp ăn của trường là một chú vịt cỏ bảy lạng gồm cả
xương sau khi bỏ lông. Bài toán là số thịt này nhất định phải được chia đều cho
các suất ăn của 200 sinh viên. Làm thế nào đây để đạt được sự công bằng? Các
phương án luộc, xào, nấu… đều không thể khả thi.
Vắt óc mãi không thể tìm ra phương án phân chia công
bằng, cuối cùng 1 tia sáng cũng phải lóe lên: băm (bằm) toàn bộ con vịt cỏ nhỏ
bé đó, bằm cả xương, tới mức li ti như vụn bột, sau đó cho vào nấu canh toàn
bộ. Cuối cùng các sinh viên không thể nào nhận ra một dấu tích gì của món «Thịt vịt cải thiện» của nhà trường trong
suất ăn tập thể, vì đã bị bằm quá li ti và tan biến mất trong một nồi canh quá
lớn cho 200 người ăn… Các sinh viên không phải tranh giành hay kèn cựa, kiện
cáo nhau nữa…
Loạt
ảnh về cửa hàng và tem phiếu thời bao cấp
Cảnh mua bán tại một quầy hàng mậu dịch Nhà nước.
Các mậu dịch viên chuẩn bị hàng hóa, giá cả trước khi phục vụ người dân.
Mua đồ gia dụng.
Quầy bán vải.
Sổ mua lương thực hay còn gọi là sổ gạo, thời kỳ này viên chức Nhà nước chỉ được mua 13,5kg/1 tháng. Thuật ngữ ‘buồn như mất sổ gạo’ xuất hiện từ đây: Mất sổ gạo còn quan trọng hơn cả việc mất tiền vì có tiền cũng không mua được gạo, dù là gạo đỏ, đầy thóc và sạn!
Một bài báo về chỉ dẫn mua hàng tết bằng tem phiếu.
Hà Phương Linh
No comments:
Post a Comment