Madman

 

Học thuyết “Madman”
và Bài học Chiến lược cho Việt Nam
trong Bàn cờ Trung Cộng - Mỹ

 

Trong lịch sử ngoại giao quốc tế, có những thời kỳ mà lý trí không còn là thước đo duy nhất của quyền lực. Một hành động tưởng như phi lý như một lời đe dọa, một cơn giận dữ, hay một quyết định bất ngờ lại trở thành công cụ đắc lực của một chính sách ngoại giao nhằm đạt đến mục tiêu.

Sau Thế chiến thứ II, thế giới bước vào giai đoạn đối đầu ý thức hệ giữa Mỹ và Liên Xô. Cả hai đều sở hữu vũ khí hạt nhân, tạo nên tình trạng “răn đe lẫn nhau bằng hủy diệt toàn diện” (Mutual Assured Destruction – MAD).

Trong bối cảnh ấy, chiến lược răn đe trở thành trung tâm của chính sách đối ngoại: làm sao để đối phương tin rằng nếu họ vượt qua “lằn ranh đỏ”, Mỹ sẽ phản ứng không thể đoán trước, thậm chí cực đoan.

Nixon, khi tranh cử tổng thống (1968), từng nói với cố vấn của mình là Bob Haldeman rằng ông muốn các lãnh đạo cộng sản, đặc biệt là ở Liên Xô và Bắc Việt, “tin rằng tôi là một người điên, rằng tôi có thể làm bất cứ điều gì, kể cả dùng bom hạt nhân.” Nixon nói:“Tôi muốn Bắc Việt tin rằng tôi đã đến mức có thể làm bất cứ điều gì để chấm dứt chiến tranh. Hãy để họ nghe rằng Nixon bị ám ảnh bởi chủ nghĩa cộng sản, không thể kiềm chế khi tức giận, và ông ta có tay trên nút hạt nhân.” (I want the North Vietnamese to believe I’ve reached the point that I might do anything to stop the war. We’ll just slip the word to them that ‘for God’s sake, you know Nixon’s obsessed about communism. We can’t restrain him when he’s angry,and he has his hand on the nuclear button.)

Từ đó, giới phân tích chính trị Mỹ đặt tên cho chiến lược này là “Madman Theory” – Học thuyết Người điên.

Sau hơn nửa thế kỷ, người kế thừa không ngờ của Nixon lại là Donald J. Trump, một nhân vật đến từ thương trường, không mang bóng dáng của giới chính trị truyền thống hay cổ điển. Nhưng chính ông đã đưa lý thuyết Madman trở lại trung tâm chính trường thế giới, dưới hình thái mới: hỗn loạn có tính toán, đe dọa có chủ đích, và sự bất định như một loại vũ khí để khuất phục đối phương.

Trump không điên, ông “giả điên, giả dại, giả khùng… để người khác sợ”. Và khi thế giới ngày nay đang rơi vào vòng xoáy của những “madman” chính trị từ Washington, Bắc Kinh đến Moscow. Việt Nam cần hiểu rõ bản chất của lý thuyết này để chọn thế đứng tỉnh táo, không bị cuốn vào trò chơi của kẻ mạnh.

 

1- Nội dung của “Madman Theory”

Học thuyết này dựa trên tâm lý chiến và lý thuyết trò chơi (game theory). Nếu đối phương tin rằng bạn không còn lý trí, có thể hành động cực đoan, họ sẽ không dám khiêu khích hay leo thang vì sợ phản ứng khó lường.

-        Ngôn ngữ và hành vi ngoại giao mơ hồ vừa không phủ nhận cũng không khẳng định khả năng sử dụng vũ lực cực đoan.

-        Biểu hiện “thiếu kiểm soát” có chủ đích nhằm tạo cảm giác rằng lãnh đạo Mỹ có thể hành động vượt ngoài tính toán thông thường.

-        Áp lực tâm lý lên đối thủ bằng cách ép họ phải “tự giới hạn” trước khi Mỹ hành động.

Nixon và Cố vấn An ninh quốc gia Henry Kissinger áp dụng chiến lược này trong:

• Chiến tranh Việt Nam: Mục đích ép Hà Nội và Mạc Tư Khoa vào bàn đàm phán Paris.
• “Operation Giant Lance” (1969): Nixon ra lệnh máy bay ném bom B-52 chở bom hạt nhân bay quanh Bắc Cực, gần không phận Liên Xô, một hành động biểu dương “điên rồ” để ép Liên Xô gây sức ép với Bắc Việt.

Madman Theory có gốc sâu trong lý thuyết trò chơi (Game Theory), đặc biệt là trong nhánh “răn đe bằng sự không chắc chắn”. Thomas Schelling, nhà kinh tế học đoạt Nobel (2005), từng viết trong The Strategy of Conflict (1960):“The threat that leaves something to chance is the most credible threat.” – “Một lời đe dọa để lại yếu tố may rủi là lời đe dọa đáng tin nhất.”

Madman Theory có thể làm đối phương thận trọng hơn, tạo ra “khoảng trống bất định” giúp bên sử dụng có lợi thế đàm phán. Trong chiến lược nầy, qua một số nhà quan sát cho rằng chiến lược này của Nixon góp phần ép Hà Nội trở lại bàn đàm phán Paris năm 1972.

Tuy nhiên, cũng cần nêu lên giới hạn và thất bại của học thuyết trên qua cuộc chiến tranh Việt Nam.

• Bắc Việt và Liên Xô không bị thuyết phục hoàn toàn; họ hiểu rằng Nixon bị giới hạn bởi Quốc hội và dư luận Mỹ.
• Về lâu dài, học thuyết này làm suy yếu uy tín đạo đức và tính ổn định của Mỹ, vì tạo cảm giác rằng hệ thống dân chủ có thể bị điều khiển bằng “sự điên rồ có chủ đích”.
• Kết quả đau thương cho Việt Nam là Hoa Kỳ đã đánh mất Việt Nam Cộng Hòa ngày 27 tháng giêng năm 1975!

Tóm lại, “Madman Theory” là sản phẩm của một thời kỳ mà răn đe hạt nhân và chiến tranh tâm lý là công cụ chính của chính trị toàn cầu. Nó biểu tượng cho nghệ thuật nắm quyền lực bằng sợ hãi, một chiến lược vừa hiệu quả ngắn hạn, vừa nguy hiểm nếu vượt tầm kiểm soát.

Như nhiều học giả nhận xét: “Madman Theory only works until the madman is believed to be truly mad.” – “Học thuyết Người điên chỉ còn tác dụng cho đến khi người ta thật sự tin rằng ông ta điên.”

2- Madman qua lịch sử cân đại của Hoa Kỳ

2.1- Thời kỳ Nixon (1969–1974): Khởi nguồn và mô hình điển hình

Nixon đưa “Madman Theory” thành chiến lược răn đe chính yếu trong giai đoạn cuối Chiến tranh Việt Nam. Ông tin rằng nếu Bắc Việt và Liên Xô thật sự sợ ông không kiểm soát được mình, họ sẽ nhượng bộ để tránh thảm họa hạt nhân. Năm 1969, ông ra lệnh máy bay B-52 chở bom hạt nhân bay quanh Bắc Cực (Operation Giant Lance), một hành động biểu tượng của “điên rồ có toan tính”.

Ngay sau đó, từ trong nước, dư luận phân hóa sâu sắc, một số người coi đó là chiến lược thông minh, cũng như nhiều người khác cho rằng ông đang chơi với lửa hạt nhân. Quốc tế thì hoài nghi và lo sợ. Các đồng minh châu Âu bất an, Liên Xô cảnh giác, còn Bắc Việt không hề khuất phục.

Tuy thất bại về mục tiêu cụ thể (ép Hà Nội đầu hàng), chiến lược này đã định hình một mô thức quyền lực Mỹ mới: răn đe bằng tính không thể đoán định.

2.2- Từ sau Chiến tranh Việt Nam đến cuối Chiến tranh Lạnh

Dưới thời các tổng thống kế nhiệm: Ford, Carter, và Reagan, sau vụ Watergate và thất bại ở Việt Nam, học thuyết “Madman” bị xem là nguy hiểm về đạo đức và chính trị. TT Jimmy Carter (1977–1981) đảo ngược hoàn toàn và nhấn mạnh “đạo đức trong chính sách đối ngoại” (moral foreign policy).

Tuy nhiên, đến thời TT Ronald Reagan (1981–1989), một phiên bản nhẹ của Madman Theory trở lại. Reagan được mô tả là “unpredictable” (khó đoán) trong các đối thoại hạt nhân với Liên Xô. Ông dùng ngôn ngữ “đe dọa” có chủ đích, ví dụ câu nói nổi tiếng khi thử micro:“My fellow Americans, I’m pleased to tell you I’ve signed legislation that will outlaw Russia forever. We begin bombing in five minutes.” Dù đó chỉ là đùa, câu này tạo cảm giác điên rồ có chủ đích, khiến Moskva tăng cảnh giác.

Qua trên chúng ta nhận thấy rằng, học thuyết Madman đã tạo ra vài tác động chiến lược. Madman Theory trở thành một phần ngầm của chiến lược răn đe hạt nhân Mỹ. Mặc dù, không tuyên bố rõ ràng khi nào và làm sao Mỹ sẽ phản ứng, chính điều đó tăng tính răn đe.

Đây là nền tảng của chính sách “strategic ambiguity” (mơ hồ chiến lược), được duy trì đến nay trong các vấn đề như Đài Loan hay Iran hiện tại.

2.3- Sau Chiến tranh Lạnh - Biến thể mới trong thời đại toàn cầu hóa

Bill Clinton (1993–2001) không dùng “Madman”, nhưng áp dụng “răn đe linh hoạt” (flexible deterrence), tức là giữ đối phương trong trạng thái không chắc chắn về mức độ phản ứng của Mỹ. Thí dụ như trong cuộc khủng hoảng ở Balkan, ông vừa đe, vừa mở đường đàm phán, pha trộn giữa răn đe và ngoại giao.

George W. Bush (2001–2009) sau 11/9, Ông đưa ra khái niệm “preemptive strike” (đánh phủ đầu) mang hơi hướng “Madman” khi tuyên bố sẵn sàng hành động đơn phương và bất ngờ. Và chiến tranh Iraq 2003 là minh chứng bằng những tuyên bố là Mỹ có thể tấn công bất cứ quốc gia nào “nghi ngờ có vũ khí hủy diệt hàng loạt.” Đây là cung cách TT Bush nhắn gửi cho toàn cầu hiểu đây là sức mạnh phi lý hợp lý (rational irrationality): hành động tưởng điên, nhưng có mục tiêu chính trị.

Barack Obama (2009–2017) từ bỏ phong cách “madman”, chuyển sang ngoại giao lý trí và mềm dẻo (smart power). Tuy nhiên, ông vẫn duy trì yếu tố “mơ hồ chiến lược” trong chính sách với Iran, Triều Tiên và Trung Cộng thể hiện mộtdi sản gián tiếp của Madman Theory.

Thời Donald Trump (2017–2021) báo hiệu sự hồi sinh của “Madman Theory” trở lại. TT Trump không chỉ mô phỏng mà thực hành “madman behavior” một cách tự nhiên qua việc: - Đe dọa “fire and fury” với Bắc Hàn (2017) - Gửi những thông điệp đầy mâu thuẫn, hôm nay đe dọa, mai nói “tôi yêu Kim Jong Un.

Hành động này khiến đối thủ không thể tiên đoán, đúng tinh thần Nixon, làm cho Kim Jong Un đã tạm ngưng thử hạt nhân trong một thời gian, và Triều Tiên tham gia đối thoại.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng đó là kết quả của áp lực kinh tế Trung Cộng, không hoàn toàn vì sợ “sự điên rồ” của Trump.

Trong thời Biden (2021–2025), Ông phục hồi lại tính ổn định và minh bạch trong chính sách đối ngoại, nhưng vẫn giữ yếu tố mơ hồ chiến lược, nhất là với Trung Cộng. Trong vấn đề Đài Loan, Mỹ vừa nói sẽ bảo vệ, vừa khẳng định không thay đổi chính sách “Một Trung Quốc” một cách “madman mềm”, tức là giữ đối thủ trong trạng thái lưỡng lự.Trong chiến tranh Ukraine cũng cho thấy ảnh hưởng của “Madman Theory” ở mức khác. Trong lúc Putin dùng chiến thuật “điên có chủ đích”, đe dọa hạt nhân để răn đe NATO, Biden đáp trả bằng cân bằng bất định, không để Putin đoán chắc mức phản ứng của Mỹ.

3-    Lý thuyết Madman – Khi nỗi sợ trở thành công cụ của quyền lực

“Madman Theory” không phải là hành vi bốc đồng, mà là một chiến lược nhận thức mà
Nixon từng nói với các cố vấn vào năm 1968 rằng:“Tôi muốn người Bắc Việt tin rằng tôi là kẻ không thể kiểm soát. Khi họ tin rằng tôi có thể làm bất cứ điều gì, họ sẽ không dám thử thách tôi.”

Cốt lõi của thuyết này có ba điểm:

·       Tạo hình tượng khó đoán, khiến mọi phản ứng đều nằm ngoài dự đoán của đối phương;

·       Kiểm soát thông tin chiến lược chỉ để rò rỉ những tín hiệu có lợi về phía mình;

·       Sử dụng nỗi sợ như đòn bẩy thương lượng làm cho đối phương phải tự kiềm chế.

Nói cách khác, “điên” ở đây là một vai diễn chiến lược. Nixon, khi áp dụng Madman, đã cho lệnh không quân Mỹ chuẩn bị ném bom hạt nhân vài ngày liền, không phải để tấn công, mà để truyền tín hiệu rằng ông có thể làm điều không tưởng. Kết quả, Liên Xô xuống giọng, và Bắc Việt phải điều chỉnh cách đàm phán Paris.

Từ đó, “madman” trở thành một khái niệm quyền lực; đó là nỗi sợ có kiểm soát là một thứ vũ khí mềm.

4- Donald Trump – Người điên có mục tiêu

Donald Trump không đọc sách Kissinger, nhưng ông sống đúng tinh thần Kissinger.
Ông bước vào Nhà Trắng với bản năng của một thương gia, ép giá bằng sự khó đoán, mặc cả bằng áp lực, và giành chiến thắng bằng việc khiến đối phương mất bình tĩnh.

Một số trường hợp điển hình sau đây để định hình rõ con người của TT Trump trong quá khứ lịch sử cận đại:

·       Với Triều Tiên, Trump gọi Kim Jong-un là “Little Rocket Man”, đe dọa “hủy diệt hoàn toàn Bắc Hàn”. Nhưng chỉ vài tháng sau, ông bắt tay Kim tại Singapore, hình ảnh “thanh bình” nhất trong lịch sử Mỹ - Bắc Hàn qua một màn kịch điên loạn được “sắ[ xếp” để đạt mục tiêu ngoại giao là từ hăm dọa đến hòa hoãn.

·       Với Trung Cộng, Trump mở “cuộc chiến thương mại” lớn nhất thế kỷ, đánh thuế hàng trăm tỷ USD hàng TC. Nhưng song hành, ông vẫn gọi Tập Cận Bình là “người bạn tuyệt vời”. Đó là Madman trong phiên bản 4.0: “đánh để nói chuyện, dọa để đàm phán”.

·       Với NATO và đồng minh châu Âu, Ông công khai sỉ vả các nước NATO “ăn bám Mỹ”, làm cả châu Âu hoảng hốt. Nhưng sau đó, hầu hết các thành viên tăng chi quốc phòng (5% ngân sách quốc gia) đúng yêu cầu Mỹ. Đây là một sự điên có lợi ích rõ ràng.

·       Với Iran, Trump ra lệnh hạ sát tướng Soleimani mà không báo trước cho đồng minh. Trung Đông rung chuyển, nhưng Tehran không dám leo thang. “Điên” để thiết lập lại trật tự sợ hãi cho đối phương, một nhà nước Islam cực đoan.

·       Với Nga, TT Trump thường ca ngợi Putin nhưng cũng ra lệnh trừng phạt mạnh tay đối với các cá nhân và doanh nghiệp Nga. Giới phân tích gọi đây là “strategic schizophrenia” – “Loạn trí chiến lược.” Chính sự mâu thuẫn đó khiến  Moscow không thể đoán được mức thân thiện hay thù địch thực sự của Trump, giữ cho Putin ở trạng thái cảnh giác. Đó là “rational irrationality”, là … điên có tính toán.

Tóm lại, Trump không hành xử theo lối chính trị cổ điển; ông tạo ra hỗn loạn có kiểm soát để ép thế giới phải thương lượng theo luật của mình.

5-    Ý nghĩa giữa hai hàng chữ của Trump

Trump là nhà truyền thông bẩm sinh. Ông không giấu “sự điên”, va ngược lại, truyền hình trực tiếp nó trên Twitter (X). Với ông, nhưng điều đáng nói không nằm ở lời nói, mà ở ý nghĩa giữa hai hàng chữ:

• Khi ông nói “America First”, không phải là Mỹ tách khỏi thế giới, mà là Mỹ đòi định nghĩa lại toàn cầu hóa theo lợi ích Mỹ;
• Khi ông ca ngợi Tập Cận Bình, đó không phải là cúi đầu, mà là một đòn gián tiếp, dùng lời khen để hạ thấp và thăm dò phản ứng;
• Khi ông đòi “rút Mỹ ra khỏi các liên minh”, đó không phải rút thật, mà là ép đồng minh phải trả thêm phí bảo vệ.

Nói cách khác, Trump không phát biểu chính sách, mà ông biểu diễn một thông điệp quyền lực. Mỗi câu nói của ông vừa mang nghĩa đen, vừa mang nghĩa ngược lại, chứ không là nghĩa bóng. Người không hiểu “ý giữa hai hàng chữ” sẽ đọc sai toàn bộ trò chơi mà ông là người chủ động.

Donald Trump là người áp dụng Madman Theory tối đa, toàn diện, và tự nhiên nhất trong lịch sử chính trị Hoa Kỳ hiện đại.

6-    Bài học cho Việt Nam là đọc đúng ngôn ngữ của Madman

Trong thế kỷ 21, Việt Nam đang ở tâm điểm va chạm giữa hai “madman” lớn:

Donald Trump (Mỹ), người dùng sự khó đoán để kiểm soát hệ thống quốc tế.

-        Trung Cộng (Tập Cận Bình), người dùng chiến lược “hóa hợp”, đồng hóa kinh tế và chính trị khu vực.

Việt Nam là giao điểm giữa hai thế lực ấy. Nếu không hiểu cách họ “chơi bài điên”, Việt Nam dễ trở thành quân cờ thay vì người chơi.

Những điểm mà Việt Nam cần tỉnh táo:

1. Không nên tin vào lời nói, chỉ tin vào hành vi. Trump có thể ký hôm nay, xé bỏ ngày mai. Và, Tập có thể “bạn vàng”, nhưng vẫn cắm giàn khoan ngày hôm sau, và sẳn sang truy đuổi các tàu đánh cà Việt.
2. Giữ nhiều lớp cam kết, không phụ thuộc vào một đối tác. Với Mỹ, cần hợp tác công nghệ, giáo dục, an ninh hàng hải. Với Trung, cần duy trì ổn định kinh tế, không kích động xung đột. Với ASEAN và EU, cần chu toàn làm “vòng đệm” trung gian nếu một bên thay đổi thái độ.
3. Biết phản ứng có kiểm soát, Madman luôn thử phản ứng của đối phương. Nếu ta sợ, họ sẽ ép. Nếu ta phản ứng cứng nhưng khéo, họ sẽ tôn trọng.
4. Sau cùng, Việt Nam cần dùng thực lực “thực sự” làm “bức tường tỉnh táo” với kinh tế mạnh, quốc phòng tự chủ, giáo dục khai phóng. Ba yếu tố trên chính là liều thuốc giải duy nhất cho trò chơi điên toàn cầu.

7- Ba trụ cột chiến lược cho Việt Nam trong kỷ nguyên Madman

7.1- Ngoại giao cần đa diện, đa phương và độc lập

Việt Nam không thể sống sót bằng khẩu hiệu “trung lập”, mà phải biết biến trung lập thành chủ động trong điều kiện hiện có.

Đa diện: Xây dựng từng lớp “đồng minh” song song cùng một lúc như kết nối với từng quốc gia một như… Mỹ, Nhật, Ấn, EU, ASEAN nhằm xây dựng nhiều tầng và lớp đệm khác nhau.

Đa phương: Không nói “chống Trung” hay “theo Mỹ” bằng lời, mà hành động qua luật pháp quốc tế, thương mại mở, và tự do hàng hải qua việc ký kết các văn bản quốc tế.

Độc lập chiến lược tức là làm chủ công nghệ nồng cốt, dữ liệu, và năng lượng để mọi thỏa thuận đều có thế mặc cả.

7.2- Hiểu và “diễn dịch” được ngôn ngữ của Madman

Trump đàm phán bằng cảm xúc và biểu tượng. Việt Nam không thể nói bằng ngôn ngữ giáo khoa cổ điển!

Khi Trump nói “Vietnam steals our jobs”, Việt Nam nên trả lời bằng lợi ích quốc gia của đối phương: “Chúng tôi đang tạo thêm việc làm cho người Mỹ thông qua đầu tư.”

Khi Trung Cộng nói “đối tác truyền thống”, Việt Nam nên đáp “truyền thống càng sâu, càng cần bình đẳng”.

Đó là ngôn ngữ của quyền lực mềm, tuy ít lời, nhưng nhiều ẩn ý, và đủ mạnh để đối phương thấy ta hiểu và chấp nhận luật chơi.

7.3- Củng cố nội lực và phòng vệ từ bên trong

Không quốc gia nhỏ nào sống sót giữa Madman nếu thiếu nội lực. Muốn được như vậy, cần phải có kinh tế tự chủ để thoát khỏi lệ thuộc nguyên liệu của TC và thị trường Mỹ. Việt Nam cũng cần đào tạo tầng lớp thanh niên về kỹ năng đọc chính trị quốc tế, chống thao túng thông tin nhằm tăng cường năng lực an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu quốc gia, và truyền thông chính trực.

Từ đó, may ra Việt Nam mới có thể lao lách giữa những hành động có tính toán của những lãnh tụ đệ tử của học thuyết Madman.

8-    Con đường tỉnh của Việt Nam giữa những cơn điên quốc tế

Trong thế giới hôm nay, cái “điên” không còn là ngoại lệ, mà là mộtphương pháp thống trị mới của những cường quốc trên thế giới.

Trump điên để thương lượng.

Tập điên để thống trị.

Putin điên để phá trật tự.

Nhưng Việt Nam không được phép điên.

Việt Nam phải tỉnh.

Chúng ta không thể chọn người điên nào để đối thoại, nhưng có thể chọn cách đối thoại với họ. Và các cách duy nhất là: - Giữ thế độc lập - Tăng nội lực - Hiểu sâu ý nghĩa giữa hai hàng chữ.

Nếu Nixon dùng Madman để kết thúc chiến tranh lạnh, và Trump dùng nó để tái định hình quyền lực thế giới, thì Việt Nam phải học làm người tỉnh táo giữa cơn điên, không sợ, không phụ thuộc, và không để bị lôi kéo. Bởi vì trong thời đại mà mọi siêu cường đều diễn vai điên, chỉ có quốc gia hiểu được trò điên đó mới còn giữ được lý trí để tồn tại.

Cuối cùng, theo suy nghĩ của người viết, học thuyết “Madman” cũng chỉ là chính sách và chiến lược “Strategic Uncertainty” tức “Chiến lược bất ổn” mà hầy hết các TT Hoa Kỳ sử dụng uyển chuyển tùy theo bối cảnh lịch sử vào mỗi thời điểm khác nhau mà thôi. Vì vậy, có thể nói, Madman Theory là một phần cố hữu trong DNA của chính trị đối ngoại Mỹ nhằm tạo ra sự sợ hãi để duy trì tính răn đe.

Từ TT Nixon đến Biden, “Madman” đã biến đổi thành một nghệ thuật điều chỉnh nhận thức đối phương, không nhất thiết phải điên, nhưng phải khiến người khác tin rằng mình có thể làm điều điên rồ.

Với TT Trump 47, Ông không hành xử theo lối chính trị cổ điển. Ông tạo ra hỗn loạn có kiểm soát để ép thế giới phải thương lượng theo luật của mình. Bản chất “Madman” trong phong cách Trump là tạo cảm giác mất kiểm soát có chủ đích (calculated irrationality), khiến đối phương tin rằng bạn có thể làm bất cứ điều gì, kể cả điều phi lý. Ông xóa nhòa ranh giới giữa chiến thuật và bản năng, giữa chính trị và sân khấu. Vì thế cho nên, đối thủ, đồng minh, và cả truyền thông đều không thể dự đoán được phản ứng kế tiếp.

Chính vì thế, Trump đạt hiệu quả của học thuyết Madman cao hơn tất cả các Tổng thống tiền nhiệm, kể cả Nixon, người sang lập ra học thuyết trên.

Trong thế giới đa cực hiện nay, học thuyết Madman vẫn sống, nhưng ở dạng “điên có đạo lý” (rational unpredictability), một công cụ tâm lý chính trị hơn là chiến lược quân sự.

Như Henry Kissinger từng nói:”Quyền lực là thứ hấp dẫn nhất, nhưng chỉ khi người khác tin rằng bạn có thể lạm dụng nó.” - “Power is the ultimate aphrodisiac, but only when others believe you might just misuse it.”

Trên bình diện quốc tế, học thuyết Madman của Mỹ khiến thế giới phải tính đến phản ứng của Washington trong mọi xung đột vì Mỹ là “người chơi không thể bỏ qua”.

Mỹ cai trị bằng sự sợ hãi trước hành động không lường trước được.

Tại Đông Nam Á, Mỹ dùng răn đe mềm (freedom of navigation, AUKUS, Quad) để kiểm soát khu vực.

9-    Lời kết cho Việt Nam

Việt Nam không có quyền chọn người điên, nhưng có quyền chọn cách đối phó.
Lý thuyết Madman dạy ta một điều nghịch lý:“Đôi khi muốn sống sót, phải biết tỏ ra không dễ bị điều khiển.” Trump có thể nói một điều hôm nay và làm điều ngược lại ngày mai. Tập có thể mỉm cười bắt tay và cùng lúc cắm giàn khoan trong Biển Đông. Do đó, bài học duy nhất là đừng tin vào lời nói, mà hãy đọc ngữ cảnh/phản ứng của quyền lực.

Nếu thế giới đang hóa điên, thì sự tỉnh táo có trí tuệ chính là chiến lược sống còn của Việt Nam. Một nước nhỏ, nếu hiểu được cách “người điên” suy nghĩ, có thể vẫn đứng vững, và đôi khi, chính là người duy nhất giữ được lý trí trên bàn cờ hỗn loạn.

Hiện tại, Việt Nam trong thế giằng co giữa kẻ điên, Hoa Kỳ, và người hiền giả, Trung Cộng, vì Việt Nam ở tuyến đầu Đông Nam Á, tiếp giáp với TC và nằm trong vùng ảnh hưởng Mỹ - Ấn- Nhật.

Mọi lựa chọn của Việt Nam đều chứa đầy nhiều nguy cơ dưới đây:

• Theo Mỹ quá gần, sẽ bị TC phản ứng mạnh.
• Theo TC quá sâu, sẽ mất độc lập thực chất.
• Giữ trung lập tuyệt đối, sẽ bị cuốn trôi khỏi bàn cờ.

 

Và cũng trong hiện tại, Việt Nam vướng nhiều sai lầm chiến lược:

Chính quyền Việt Nam thường chủ quan và đánh giá thấp tầm quan trọng của tâm lý chiến.

Coi “trung lập” là an toàn, nhưng thật ra trung lập bị động là tự trói tay.

 

Trong khi đó, Trung Cộng đã “hóa hợp mềm” (đồng hóa) qua đầu tư, lao động, văn hóa và truyền thông, khiến xã hội Việt Nam bị ảnh hưởng sâu sắc mà không nhận ra.

Tóm lại, Việt Nam cần một con đường độc lập trong nhận thức chiến lược, biết “làm kẻ yếu khó đoán”, không để bị “hóa hợp”, một hình thức “đồng hóa mềm”, mà cũng không rơi vào “răn đe điên rồ”. Về Biển Đông chẳng hạn, Việt Nam có thể phát tín hiệu mâu thuẫn có kiểm soát, vừa đàm phán với TC, vừa tập trận với Mỹ, để Bắc Kinh không biết đâu là “giới hạn đỏ.”

“Madman Theory” (Hoa Kỳ) và “Bá quyền thực dụng” (Trung Cộng) là hai cực của cùng một trục quyền lực toàn cầu, một bên thao túng bằng nỗi sợ, một bên đồng hóa bằng ổn định. Trong trật tự ấy, Việt Nam không thể đứng giữa bằng sự im lặng. Phải giả điên khi cần, giả hiền khi thuận, và tỉnh táo trong mọi bước đi.

Một dân tộc chỉ thực sự độc lập khi biết làm kẻ điên sáng suốt: Điên để đối phương sợ.
Hiền để nhân dân tin. Và tỉnh táo để tự quyết định vận mệnh mình.

Và Việt Nam đã hội đủ ba yếu tố trên chưa?

Việt Nam cần “Điên sáng tạo” là cách duy nhất để vượt lên khỏi quỹ đạo phụ thuộc vào Trung Cộng.

Nói cách khác, Việt Nam phải biết giả điên để tồn tại, nhưng điên trong sáng suốt, điên như Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, không điên như kẻ mù quáng trước quyền lực.

Mai Thanh Truyết

Houston – Tháng 9-2025